ทำไมโลกจึงซื้อขายน้ำมันด้วยดอลลาร์สหรัฐฯ? ความหมายเบื้องหลัง

ระบบเปโตรดอลลาร์เป็นหนึ่งในระบบทางเศรษฐกิจที่ส่งผลต่อโลกยุคใหม่อย่างมาก ระบบนี้เกิดขึ้นจากความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและการทูตในช่วงปี 1970 ที่เปลี่ยนแปลงความสัมพันธ์ระหว่างพลังงาน เงินตรา และอำนาจ โดยการกำหนดให้น้ำมันมีราคาตามเงินดอลลาร์สหรัฐฯ เพียงสกุลเดียว ทำให้เงินดอลลาร์กลายเป็นที่ต้องการในทั่วโลก และกลายเป็นพื้นฐานสำคัญที่ทำให้สหรัฐฯ มีอำนาจทางการเงินจนถึงทุกวันนี้ การเข้าใจที่มาของระบบนี้ วิธีการทำงาน และเหตุผลที่ยังสำคัญ จะช่วยให้เราเห็นภาพการใช้อำนาจในเวทีโลกได้ชัดเจนขึ้นมากขึ้น

ความหมายและที่มา

เปโตรดอลลาร์ (petrodollar) คือ เงินดอลลาร์ที่ประเทศต่าง ๆ ได้รับจากการส่งออกน้ำมันระบบนี้เริ่มมีบทบาทมากขึ้นในช่วงต้นปี 1970 เมื่อประเทศผู้ผลิตน้ำมันสะสมเงินดอลลาร์สหรัฐฯ จำนวนมาก เพราะทั่วโลกใช้เงินดอลลาร์ในการซื้อขายน้ำมัน

คำว่า "เปโตรดอลลาร์" ถูกใช้ครั้งแรกตอนที่ประเทศในกลุ่ม OPEC โดยเฉพาะซาอุดีอาระเบียเริ่มนำรายได้น้ำมันไปลงทุนในต่างประเทศ และในสหรัฐฯ การเปลี่ยนแปลงนี้กลายเป็นจุดเริ่มต้นของระบบเปโตรดอลลาร์ ซึ่งเป็นข้อตกลงทางการเงินที่สำคัญและยังคงส่งผลต่อการค้าและการลงทุนทั่วโลกจนถึงวันนี้

เบรตตันวูดส์และวิกฤตการณ์น้ำมันปี 1973

เพื่อเข้าใจที่มาของระบบเปโตรดอลลาร์ เราต้องย้อนกลับไปดูการล่มสลายของระบบเบรตตันวูดส์ในปี 1971 เดิมทีเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ถูกผูกไว้กับทองคำ ส่วนสกุลเงินอื่น ๆ ก็ถูกผูกไว้กับเงินดอลลาร์ ระบบนี้ช่วยสร้างเสถียรภาพทางค่าเงินทั่วโลกหลังสงครามโลกครั้งที่สอง แต่เมื่อถึงปลายทศวรรษ 1960 ปัญหาเงินเฟ้อและการขาดดุลงบประมาณของสหรัฐฯ ทำให้การผูกเงินดอลลาร์กับทองคำไม่สามารถดำเนินต่อไปได้

ในปี 1971 ประธานาธิบดีริชาร์ด นิกสัน ประกาศระงับการแลกเงินดอลลาร์เป็นทองคำฝ่ายเดียว เหตุการณ์นี้เรียกว่า “Nixon Shock” ส่งผลให้โลกเข้าสู่ระบบเงินตราเฟียต (fiat currency) ที่เงินไม่มีการผูกติดกับทองคำหรือทรัพย์สินใด ๆ

จากนั้นในปี 1973 สงครามอาหรับ-อิสราเอลทำให้กลุ่มประเทศผู้ส่งออกน้ำมัน (OPEC) ประกาศคว่ำบาตรน้ำมันต่อประเทศตะวันตก ส่งผลให้ราคาน้ำมันพุ่งสูงขึ้นถึง 4 เท่า ทำให้ประเทศผู้ส่งออกน้ำมันได้รับเงินดอลลาร์สหรัฐฯ จำนวนมหาศาล ในขณะที่เศรษฐกิจของประเทศตะวันตกซึ่งพึ่งพาน้ำมันถูกกระทบหนัก

ในสถานการณ์นี้ สหรัฐฯ กับผู้ผลิตน้ำมันรายใหญ่ โดยเฉพาะซาอุดีอาระเบีย ได้ตกลงร่วมกันว่า ซาอุดีอาระเบียจะตั้งราคาน้ำมันส่งออกด้วยเงินดอลลาร์สหรัฐฯ เท่านั้น และจะนำรายได้ส่วนเกินไปลงทุนในสินทรัพย์ของสหรัฐฯ เพื่อแลกกับการรับประกันด้านความมั่นคงและการทหารจากสหรัฐฯ ความร่วมมือนี้จึงกลายเป็นจุดเริ่มต้นของระบบเปโตรดอลลาร์อย่างเป็นทางการ

วิธีการทำงานในทางปฏิบัติ

ระบบเปโตรดอลลาร์ทำงานบนหลักการง่าย ๆ ว่า น้ำมันซึ่งเป็นสินค้าที่มีการซื้อขายมากที่สุดในโลก จะถูกกำหนดราคาและขายด้วยเงินดอลลาร์สหรัฐฯ เท่านั้น ซึ่งทำให้เกิดความต้องการเงินดอลลาร์ในระดับโลกอย่างต่อเนื่องและมั่นคง

ประเทศต่าง ๆ ที่ต้องการซื้อน้ำมันในตลาดโลก จึงจำเป็นต้องมีเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ก่อน ไม่ว่าจะใช้สกุลเงินภายในประเทศอะไรก็ตาม ส่งผลให้เกิดความต้องการเงินดอลลาร์และสินทรัพย์ที่มีหน่วยเงินดอลลาร์ เช่น พันธบัตรรัฐบาลสหรัฐฯ เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้สหรัฐฯ ได้รับสิทธิพิเศษในการขาดดุลการค้าหรือขยายปริมาณเงินในระบบได้โดยมีความเสี่ยงต่อการลดค่าของเงินสกุลดอลลาร์ต่ำมาก

ในขณะเดียวกัน ประเทศผู้ส่งออกน้ำมันจะสะสมเงินดอลลาร์จำนวนมากไว้ และมักนำเงินส่วนนี้ไปลงทุนในพันธบัตรรัฐบาลสหรัฐฯ หุ้น หรืออสังหาริมทรัพย์ ระบบนี้จึงช่วยหมุนเวียนความมั่งคั่งจากน้ำมันเข้าสู่ตลาดการเงินของประเทศตะวันตก ทำให้เศรษฐกิจของผู้ผลิตน้ำมันและประเทศตะวันตกมีความผูกพันและพึ่งพากันอย่างใกล้ชิด

การหมุนเวียนเปโตรดอลลาร์

หนึ่งในลักษณะที่สำคัญที่สุดของระบบเปโตรดอลลาร์ คือการหมุนเวียนเปโตรดอลลาร์ ซึ่งเป็นกระบวนการที่ประเทศผู้ส่งออกน้ำมันนำรายได้ดอลลาร์ที่ได้ไปลงทุนใหม่ในตลาดทุนทั่วโลก ซึ่งเห็นได้ชัดในช่วงบูมของราคาน้ำมันในทศวรรษ 1970 และ 2000

เนื่องจากเศรษฐกิจในประเทศเหล่านี้มักมีขนาดเล็กหรือยังไม่พัฒนาพอที่จะรับเงินทุนจำนวนมากได้ ประเทศผู้มั่งคั่งจากน้ำมันจึงหันไปลงทุนในตลาดโลกเป็นหลัก สหรัฐฯ ที่มีระบบการเงินที่ลึกและมีสภาพคล่องสูงจึงได้รับประโยชน์หลักจากเงินทุนเหล่านี้ กองทุนความมั่งคั่งของประเทศในอ่าวเปอร์เซีย เช่น สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ คูเวต และซาอุดีอาระเบีย กลายเป็นนักลงทุนรายใหญ่ในธนาคารโครงสร้างพื้นฐาน และพันธบัตรรัฐบาลของประเทศตะวันตก

กระบวนการหมุนเวียนนี้ไม่เพียงช่วยสร้างเสถียรภาพให้กับเศรษฐกิจสหรัฐฯ ในช่วงเวลาที่ประสบปัญหาทางการคลัง แต่ยังส่งผลให้ดอกเบี้ยลดลงและสภาพคล่องในตลาดโลกเพิ่มขึ้น อย่างไรก็ตาม นักวิจารณ์มองว่าการหมุนเวียนนี้ก่อให้เกิดความไม่สมดุลเชิงโครงสร้างในเศรษฐกิจโลก โดยประเทศผู้นำน้ำมันเข้าใช้หนี้ในระดับที่ไม่ยั่งยืน ขณะที่ประเทศผู้ส่งออกน้ำมันกลับพึ่งพาตลาดภายนอกอย่างหนักหน่วง

ผลกระทบทางเศรษฐกิจและภูมิรัฐศาสตร์

ระบบเปโตรดอลลาร์มีผลกระทบที่กว้างไกลเกินกว่าด้านการเงิน โดยช่วยเสริมสร้างบทบาทของเงินดอลลาร์สหรัฐฯ ในฐานะสกุลเงินสำรองหลักของโลก ปัจจุบันกว่า 50% ของทุนสำรองเงินตราระหว่างประเทศยังคงถูกเก็บไว้ในรูปแบบดอลลาร์

ความโดดเด่นของเงินดอลลาร์นี้ทำให้สหรัฐฯ ได้เปรียบทางเศรษฐกิจอย่างมาก รวมถึงความสามารถในการกู้ยืมเงินด้วยต้นทุนต่ำและการขาดดุลทางการเงินเรื้อรังโดยไม่ต้องเผชิญกับแรงกดดันจากการล่มสลายของค่าเงิน นอกจากนี้ ยังเป็นเครื่องมือทางภูมิรัฐศาสตร์ที่ทรงพลังของสหรัฐฯ ช่วยให้สามารถใช้มาตรการคว่ำบาตรและการตัดสิทธิ์ทางการเงินเพื่อบรรลุเป้าหมายทางนโยบายต่างประเทศได้

ยิ่งไปกว่านั้น ความสัมพันธ์ที่พึ่งพากันระหว่างสหรัฐฯ กับผู้ผลิตน้ำมันหลัก เช่น ซาอุดีอาระเบีย ได้มีบทบาทสำคัญในการกำหนดภูมิรัฐศาสตร์โลกมาเป็นเวลาหลาย 10 ปี ข้อตกลงทางทหาร การขายอาวุธ และการทูตระดับภูมิภาคต่างได้รับอิทธิพลจากความจำเป็นในการรักษาเสถียรภาพของระบบเปโตรดอลลาร์

สรุป

ระบบเปโตรดอลลาร์เกิดขึ้นจากการล่มสลายของระบบเบรตตันวูดส์และวิกฤตน้ำมันในปี 1973 และกลายเป็นหนึ่งในเสาหลักสำคัญของเศรษฐกิจโลกยุคใหม่ ระบบนี้เชื่อมโยงตลาดพลังงานการเงิน และการทูตระหว่างประเทศเข้าด้วยกัน และยังคงมีอิทธิพลต่อเหตุการณ์โลกอย่างต่อเนื่องจนถึงวันนี้

แม้ระบบนี้จะช่วยสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจและผลประโยชน์ร่วมกันมานานหลายสิบปี แต่ก็มีข้อท้าทายและความเปราะบางในตัวเอง เพราะในยุคที่โลกกำลังมุ่งสู่การลดการพึ่งพาดอลลาร์ การเปลี่ยนแปลงพันธมิตร และการเกิดขึ้นของสกุลเงินดิจิทัล ทำให้ความยั่งยืนของระบบเปโตรดอลลาร์ในระยะยาวยังไม่แน่นอน แต่ในตอนนี้ ระบบนี้ยังคงเป็นเครื่องยืนยันถึงความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้นระหว่างเงินตรา น้ำมัน และอำนาจที่ยังไม่เสื่อมคลาย

ข้อสงวนสิทธิ์: เอกสารนี้จัดทำขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์ในการให้ข้อมูลทั่วไปเท่านั้น และไม่ได้มีเจตนา (และไม่ควรพิจารณาว่าเป็น) คำแนะนำทางการเงิน การลงทุน หรือคำแนะนำอื่นใดที่ควรอ้างอิง ความคิดเห็นใดๆ ในเอกสารนี้ไม่ได้เป็นคำแนะนำจาก EBC หรือผู้เขียนว่ากลยุทธ์การลงทุน หลักทรัพย์ ธุรกรรม หรือการลงทุนใดๆ เหมาะสมกับบุคคลใดบุคคลหนึ่งโดยเฉพาะ