Tại sao thế giới mua dầu bằng đô la—và điều đó có ý nghĩa gì

Ít có thỏa thuận kinh tế nào định hình thế giới hiện đại sâu sắc hơn hệ thống đô la dầu mỏ. Ra đời từ biến động địa chính trị và ngoại giao chiến lược những năm 1970, hệ thống này đã định nghĩa lại mối quan hệ giữa năng lượng, tiền tệ và quyền lực. Bằng cách định giá dầu mỏ hoàn toàn bằng đô la Mỹ, nhu cầu toàn cầu về đồng tiền này đã được tạo ra - một nhu cầu củng cố sự thống trị tài chính của Mỹ cho đến ngày nay. Việc hiểu được hệ thống này ra đời như thế nào, vận hành ra sao và tại sao nó vẫn còn quan trọng sẽ mang lại cái nhìn sâu sắc về cơ chế ảnh hưởng toàn cầu.

Định nghĩa và nguồn gốc

Đồng đô la dầu mỏ về cơ bản là bất kỳ đồng đô la nào mà một quốc gia nhận được để đổi lấy việc xuất khẩu dầu mỏ. Hệ thống này trở nên phổ biến sau một loạt các thay đổi kinh tế vào đầu những năm 1970, khi các nước sản xuất dầu mỏ bắt đầu tích lũy một lượng lớn tiền tệ Mỹ do sự phụ thuộc toàn cầu vào đồng đô la trong các giao dịch dầu mỏ.

Thuật ngữ này được đặt ra vào thời điểm các quốc gia thuộc Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC), đặc biệt là Ả Rập Xê Út, bắt đầu chuyển hướng doanh thu từ dầu mỏ sang đầu tư quốc tế, đặc biệt là vào tài sản của Hoa Kỳ. Sự phát triển này đã đặt nền móng cho cái được gọi là hệ thống đô la dầu mỏ - một thỏa thuận tiền tệ chiến lược làm nền tảng cho một phần đáng kể thương mại và đầu tư toàn cầu ngày nay.

Bretton Woods và cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973

Để hiểu được sự ra đời của đồng đô la dầu mỏ, chúng ta phải xem xét sự sụp đổ của hệ thống Bretton Woods vào năm 1971. Dưới thời Bretton Woods, đồng đô la Mỹ được neo theo vàng, và các loại tiền tệ khác cũng được neo theo đô la. Thỏa thuận này đã đảm bảo sự ổn định tiền tệ quốc tế trong nhiều thập kỷ sau Thế chiến thứ hai. Tuy nhiên, đến cuối những năm 1960, lạm phát gia tăng và thâm hụt ngân sách ngày càng tăng ở Hoa Kỳ đã khiến việc neo vàng ngày càng trở nên không bền vững.

Năm 1971, Tổng thống Richard Nixon tuyên bố Hoa Kỳ sẽ đơn phương đình chỉ khả năng chuyển đổi đô la sang vàng - một động thái được gọi là "Cú sốc Nixon". Kết quả là, thế giới chuyển sang hệ thống tiền tệ pháp định, không được neo giữ bằng vàng hay bất kỳ tài sản hữu hình nào.

Năm 1973, Chiến tranh Ả Rập-Israel đã thúc đẩy OPEC áp đặt lệnh cấm vận dầu mỏ lớn đối với các quốc gia phương Tây, khiến giá dầu tăng gấp bốn lần. Điều này mang lại cho các nước xuất khẩu dầu mỏ khoản lợi nhuận khổng lồ chưa từng có từ đô la Mỹ, đồng thời gây xáo trộn nghiêm trọng các nền kinh tế phụ thuộc vào năng lượng của phương Tây. Đáp lại, một sự hiểu biết mới đã xuất hiện giữa Hoa Kỳ và các nhà sản xuất dầu mỏ lớn, đặc biệt là Ả Rập Xê Út.

Theo một loạt thỏa thuận, Ả Rập Xê Út đồng ý định giá dầu xuất khẩu hoàn toàn bằng đô la Mỹ và đầu tư lợi nhuận thặng dư vào các công cụ tài chính của Mỹ. Đổi lại, Hoa Kỳ cung cấp cho Vương quốc này các đảm bảo về quân sự và an ninh. Mối quan hệ đối tác chiến lược này đánh dấu sự chính thức hóa hệ thống đô la dầu mỏ.

Nó hoạt động như thế nào trong thực tế

Hệ thống đô la dầu mỏ hoạt động dựa trên một tiền đề tương đối đơn giản: dầu mỏ, mặt hàng được giao dịch nhiều nhất thế giới, được định giá và bán độc quyền bằng đô la Mỹ. Động lực này tạo ra nhu cầu nhân tạo nhưng rất bền vững đối với đồng đô la trên toàn cầu.

Bất kỳ quốc gia nào muốn mua dầu trên thị trường quốc tế trước tiên đều phải có đô la Mỹ, bất kể đồng nội tệ của mình là gì. Điều này tạo ra nhu cầu ổn định trên toàn cầu đối với đô la Mỹ, và theo đó là trái phiếu chính phủ Mỹ và các tài sản khác được định giá bằng đô la. Kết quả là, Hoa Kỳ được hưởng đặc quyền duy nhất là duy trì thâm hụt thương mại và mở rộng nguồn cung tiền tệ với rủi ro phá giá tiền tệ tối thiểu.

Về phần mình, các nước xuất khẩu dầu mỏ tích lũy được lượng thặng dư đô la Mỹ lớn, và thường đầu tư vào trái phiếu kho bạc Mỹ, cổ phiếu và bất động sản. Hệ thống này đã cho phép tái đầu tư nguồn lợi dầu mỏ vào các thị trường tài chính phương Tây, gắn kết chặt chẽ nền kinh tế của các nước sản xuất dầu mỏ và các quốc gia phương Tây lớn.

Tái chế Petrodollars

Một trong những đặc điểm quan trọng nhất của hệ thống đô la dầu mỏ là tái chế đô la dầu mỏ - một quá trình trong đó các quốc gia xuất khẩu dầu mỏ tái đầu tư thu nhập bằng đô la của họ vào thị trường vốn toàn cầu. Điều này đặc biệt rõ ràng trong thời kỳ bùng nổ dầu mỏ những năm 1970 và 2000.

Do nền kinh tế trong nước thường quá nhỏ hoặc kém phát triển để hấp thụ dòng tiền lớn như vậy, các quốc gia giàu dầu mỏ đã chuyển sang thị trường toàn cầu để tích trữ thặng dư. Hoa Kỳ, với hệ thống tài chính sâu rộng và thanh khoản, là bên hưởng lợi chính từ dòng vốn này. Các quỹ đầu tư quốc gia vùng Vịnh, chẳng hạn như các quỹ từ Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Kuwait và Ả Rập Xê Út, đã trở thành những nhà đầu tư đáng kể vào các ngân hàng phương Tây, cơ sở hạ tầng và trái phiếu chính phủ.

Cơ chế tái cấu trúc này không chỉ giúp ổn định nền kinh tế Mỹ trong giai đoạn khó khăn về tài khóa mà còn góp phần hạ lãi suất và tăng thanh khoản toàn cầu. Tuy nhiên, các nhà phê bình cho rằng nó đã tạo ra sự mất cân bằng về mặt cấu trúc trong nền kinh tế toàn cầu, với việc các quốc gia nhập khẩu dầu mỏ tích lũy mức nợ không bền vững và các quốc gia xuất khẩu dầu mỏ trở nên phụ thuộc quá nhiều vào thị trường bên ngoài.

Tác động kinh tế và địa chính trị

Hệ thống đô la dầu mỏ đã gây ra những hậu quả sâu rộng vượt ra ngoài lĩnh vực tài chính. Nó đã góp phần củng cố vai trò của đồng đô la Mỹ như một loại tiền tệ dự trữ chính của thế giới, với hơn 50% dự trữ tiền tệ toàn cầu vẫn được nắm giữ bằng đô la tính đến những năm 2020.

Sự thống trị của đồng đô la đã mang lại cho Hoa Kỳ những lợi thế kinh tế vô song, bao gồm khả năng vay vốn giá rẻ và duy trì thâm hụt kinh niên mà không phải đối mặt với áp lực sụp đổ tiền tệ ngay lập tức. Nó cũng cung cấp cho Washington một công cụ địa chính trị mạnh mẽ - cho phép sử dụng các biện pháp trừng phạt và loại trừ tài chính để đạt được các mục tiêu chính sách đối ngoại.

Hơn nữa, mối quan hệ cộng sinh giữa Hoa Kỳ và các nhà sản xuất dầu mỏ chủ chốt như Ả Rập Xê Út đã định hình địa chính trị toàn cầu trong nhiều thập kỷ. Các liên minh quân sự, hoạt động mua bán vũ khí và ngoại giao khu vực đều chịu ảnh hưởng bởi nhu cầu duy trì sự ổn định của khuôn khổ đồng đô la dầu mỏ.

Kết luận

Hệ thống đô la dầu mỏ, ra đời từ đống tro tàn của Bretton Woods và sự biến động của cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973, vẫn là một trong những nền tảng của nền kinh tế toàn cầu hiện đại. Nó đã liên kết thị trường năng lượng, dòng chảy tài chính và ngoại giao quốc tế theo những cách tiếp tục ảnh hưởng đến quỹ đạo của các sự kiện toàn cầu.

Mặc dù hệ thống này đã mang lại sự ổn định kinh tế và lợi ích chung trong nhiều thập kỷ, nhưng nó vẫn tiềm ẩn nhiều tranh cãi và rủi ro. Trong một thế giới ngày càng hướng đến phi đô la hóa, thay đổi liên minh và tiền tệ kỹ thuật số, tính bền vững lâu dài của hệ thống đô la dầu mỏ không còn được đảm bảo. Tuy nhiên, hiện tại, nó vẫn là minh chứng cho sự giao thoa bền vững giữa tiền tệ, dầu mỏ và quyền lực.

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ dành cho mục đích thông tin chung và không nhằm mục đích (và không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hoặc các lời khuyên khác mà chúng ta nên tin cậy. Không có ý kiến nào trong tài liệu này cấu thành khuyến nghị của EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hoặc chiến lược đầu tư cụ thể nào là phù hợp với bất kỳ người cụ thể nào.