Đăng vào: 2025-12-08
Vào tháng 11 năm 2025, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã vượt qua một cột mốc mà ít ai dự đoán được: riêng thặng dư thương mại hàng hóa của nước này đã vượt mốc 1 nghìn tỷ đô la Mỹ lần đầu tiên. Mặc dù con số này có vẻ chỉ là một con số thống kê giật gân, nhưng những tác động của nó lại lan tỏa khắp các chiến lược sản xuất, địa chính trị và chuỗi cung ứng toàn cầu.
Đây không chỉ là vấn đề về một ngành xuất khẩu đang bùng nổ mà còn là tín hiệu cho thấy Trung Quốc vẫn là trụ cột của thương mại toàn cầu và tình trạng mất cân bằng về cơ cấu đang định hình lại nền kinh tế trên toàn thế giới đang ngày càng gia tăng.
Trước những căng thẳng thương mại dai dẳng, nhu cầu nội địa yếu kém và những biến động thị trường toàn cầu, thặng dư này đặt ra những câu hỏi cơ bản: liệu tăng trưởng dựa trên xuất khẩu của Trung Quốc có bền vững hay không? Và phần còn lại của thế giới sẽ phản ứng thế nào trước một Trung Quốc đang ngày càng khó bị bỏ qua trong lĩnh vực sản xuất?
Theo số liệu chính thức mới nhất, trong 11 tháng đầu năm 2025, thặng dư thương mại hàng hóa của Trung Quốc đạt khoảng 1,076 nghìn tỷ đô la Mỹ - đánh dấu lần đầu tiên nước này vượt ngưỡng 1 nghìn tỷ đô la.
Chỉ riêng tháng 11 đã là một tháng đặc biệt: xuất khẩu tăng 5,9% so với cùng kỳ năm ngoái , trong khi nhập khẩu chỉ tăng 1,9% , tạo ra thặng dư hàng tháng khoảng 112 tỷ đô la Mỹ , một trong những mức thặng dư lớn nhất mà Trung Quốc từng ghi nhận.
Để dễ hình dung hơn: năm 2024, thặng dư thương mại của Trung Quốc đã đạt mức cao kỷ lục, khoảng 992 tỷ đô la Mỹ . Con số năm 2025 do đó thể hiện một bước nhảy vọt lớn, nhấn mạnh đà xuất khẩu không chỉ duy trì mà còn tăng tốc.
Những con số này phản ánh khoảng cách ngày càng lớn giữa xuất khẩu và nhập khẩu của Trung Quốc, nhấn mạnh mô hình tăng trưởng bền vững dựa vào xuất khẩu trong bối cảnh nhu cầu trong nước ảm đạm.
Một số yếu tố, cả về mặt cấu trúc và chu kỳ, kết hợp vào năm 2025 sẽ đẩy thặng dư của Trung Quốc lên trên 1 nghìn tỷ đô la:
Các thị trường như Liên minh Châu Âu và Đông Nam Á ghi nhận nhu cầu mạnh mẽ, điển hình là việc Trung Quốc vượt Mỹ để trở lại vị trí đối tác thương mại số 1 của Đức vào cuối tháng 11.
Sự thay đổi này cho thấy Trung Quốc đang định hướng lại thành công dòng chảy thương mại của mình, thoát khỏi các thị trường truyền thống đang chịu áp lực, khai thác nhu cầu mới nổi ở các thị trường ít bị ảnh hưởng bởi thuế quan hoặc căng thẳng thương mại.
Đồng Nhân dân tệ suy yếu tương đối (so với thế giới) đã giúp hàng xuất khẩu của Trung Quốc cạnh tranh hơn về giá trên trường quốc tế. Hiệu ứng tiền tệ này, kết hợp với nền tảng công nghiệp lớn và lợi thế kinh tế theo quy mô, cho phép các nhà sản xuất Trung Quốc hạ giá thành đối thủ, qua đó củng cố tăng trưởng xuất khẩu.
Trong nước, nền kinh tế Trung Quốc tiếp tục đối mặt với nhu cầu tiêu dùng trì trệ, sự suy thoái kéo dài của ngành bất động sản và tâm lý thận trọng của người tiêu dùng. Những thách thức này đã hạn chế nhu cầu nhập khẩu. Do cơ hội bán hàng trong nước ít hơn, nhiều công ty đã chuyển hướng ra nước ngoài, tăng khối lượng xuất khẩu để bù đắp.
Đầu năm 2025, một thỏa thuận tạm thời về căng thẳng thuế quan, đặc biệt là giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, đã giúp giảm bớt một số áp lực thương mại. Các công ty sản xuất bảo thủ dường như đã điều chỉnh chuỗi cung ứng cho phù hợp, chuyển hướng hàng hóa sang các thị trường có điều kiện thương mại ổn định hoặc thuận lợi hơn.
Các yếu tố này kết hợp lại đã tạo nên một "cơn bão hoàn hảo": nhu cầu bên ngoài mạnh mẽ ở các thị trường đa dạng; lợi thế về chi phí; và tiêu dùng trong nước yếu thúc đẩy các công ty theo đuổi tăng trưởng ở nước ngoài.
Với mức thặng dư lớn như vậy, khoảng cách giữa các nước xuất khẩu và nhập khẩu lớn đã nới rộng - làm gia tăng mất cân bằng thương mại toàn cầu với những tác động sâu rộng:
Áp lực cạnh tranh đối với ngành sản xuất trên toàn thế giới :
Các quốc gia có truyền thống sản xuất hàng tiêu dùng và công nghiệp đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh từ hàng xuất khẩu giá rẻ của Trung Quốc, đặc biệt nghiêm trọng trong các lĩnh vực như điện tử, máy móc và hàng tiêu dùng đại trà.
Sự gián đoạn về tiền tệ và dòng vốn :
Dòng vốn lớn liên quan đến thu nhập thặng dư có thể ảnh hưởng đến định giá tiền tệ và dòng vốn trên toàn cầu, tác động đến khả năng cạnh tranh thương mại và chính sách tiền tệ tại các nền kinh tế đối tác.
Căng thẳng trong quan hệ thương mại :
Thặng dư lớn kéo dài thường khiến các nước nhập khẩu cáo buộc các nước xuất khẩu về hành vi thương mại không công bằng, trợ cấp hoặc bán phá giá - điều này có thể dẫn đến các biện pháp bảo hộ.
Tóm lại, thặng dư thương mại của Trung Quốc không chỉ là thành tựu trong nước mà còn định hình lại động lực thương mại toàn cầu và định hình lại bối cảnh cạnh tranh.
Sự sụt giảm đáng kể trong kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Hoa Kỳ, gần 29% vào tháng 11 so với cùng kỳ năm trước, nhấn mạnh tác động liên tục của thuế quan, bất chấp việc hai bên đã ký thỏa thuận thương mại 1 năm tập trung vào giảm thuế và cam kết nông sản.
Tuy nhiên, việc Trung Quốc đã xoay sở để bù đắp sự suy giảm đó thông qua các thị trường khác làm suy yếu một phần tác động mà các hạn chế thương mại từng mang lại. Tăng trưởng do xuất khẩu bên ngoài Hoa Kỳ làm giảm bớt áp lực dự kiến.
Đối với các nhà hoạch định chính sách và ngành công nghiệp Hoa Kỳ, điều này đặt ra một thách thức quan trọng: chỉ riêng thuế quan có thể không còn đủ để kiềm chế sự thống trị xuất khẩu của Trung Quốc. Do đó, căng thẳng có thể chuyển sang kiểm soát công nghệ, hạn chế giấy phép xuất khẩu (đặc biệt là đối với sản xuất tiên tiến), hoặc chính sách công nghiệp rộng hơn, thay vì chỉ áp dụng thuế quan đối với hàng hóa thành phẩm.
Giới lãnh đạo Trung Quốc đang đối mặt với một nghịch lý. Một mặt, thặng dư thể hiện sức mạnh và khả năng phục hồi của ngành sản xuất và xuất khẩu. Mặt khác, nó lại làm nổi bật những điểm yếu về mặt cấu trúc: tiêu dùng nội địa yếu, năng lực sản xuất dư thừa và sự thiếu cân bằng được phản ánh qua việc chỉ số PMI sản xuất tháng 11 giảm xuống dưới ngưỡng 50 điểm.
Nhận thức được điều này, Trung Quốc đã thể hiện ý định chuyển hướng sang thúc đẩy nhu cầu nội địa. Các báo cáo cho thấy đến năm 2026, Trung Quốc có thể sẽ áp dụng các biện pháp tài khóa và tiền tệ chủ động hơn, từ việc cắt giảm lãi suất đến tăng chi tiêu chính phủ, nhằm kích thích tiêu dùng và đầu tư của hộ gia đình.
Thách thức: biến thành công từ xuất khẩu thành tăng trưởng nội địa bền vững. Điều này đòi hỏi cải cách cơ cấu, cải thiện niềm tin của người tiêu dùng và đầu tư vào các lĩnh vực giá trị cao hơn - đồng thời duy trì động lực xuất khẩu.
Thặng dư của Trung Quốc không chỉ là về khối lượng mà còn định hình cách sắp xếp lại chuỗi cung ứng toàn cầu:
Đa dạng hóa ngoài Hoa Kỳ :
Khi Trung Quốc tăng xuất khẩu sang Đông Nam Á, EU, Mỹ Latinh và Châu Phi, chuỗi cung ứng sẽ trở nên toàn cầu hơn và ít tập trung vào Hoa Kỳ hơn.
Sự gia tăng của xuất khẩu sản xuất có giá trị cao :
Nhu cầu đối với các lĩnh vực như xe điện (EV), chất bán dẫn, robot và công nghệ xanh đang tăng lên, củng cố vai trò của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất tiên tiến. Làn sóng này đang tạo ra áp lực lớn, đặc biệt khi cạnh tranh từ xe điện Trung Quốc thách thức thị phần của các ông lớn phương Tây.
Áp lực lên các nhà sản xuất khu vực :
Các nhà sản xuất ở Châu Âu, Đông Nam Á và những nơi khác có thể gặp khó khăn trong cạnh tranh, buộc phải giảm giá thành đơn vị, nâng cấp chất lượng hoặc định vị lại sang các mặt hàng ngách, có giá trị cao.
Đối với ngành sản xuất toàn cầu, điều này có thể đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ các mô hình sản xuất khối lượng lớn, chi phí thấp sang chuỗi cung ứng đa dạng hơn, công nghệ cao và có giá trị gia tăng, và Trung Quốc dường như sẵn sàng dẫn đầu quá trình chuyển đổi đó.
Ngay cả khi Trung Quốc đang tận hưởng thặng dư kỷ lục, vẫn có một số rủi ro hiện hữu:
Phản ứng dữ dội từ các đối tác thương mại : Các khối thương mại chủ chốt, đặc biệt là EU, đã lên tiếng bày tỏ lo ngại. Một số nhà lãnh đạo cảnh báo về khả năng áp thuế trả đũa nếu tình trạng thặng dư thương mại và sự thống trị xuất khẩu của Trung Quốc vẫn tiếp diễn.
Biến động nhu cầu toàn cầu : Sự chậm lại trong nhu cầu toàn cầu, đặc biệt trước những dự báo về nguy cơ khủng hoảng kinh tế năm 2025 với mức tăng trưởng khiêm tốn, có thể làm giảm mạnh tăng trưởng xuất khẩu và làm xói mòn thặng dư.
Sự phụ thuộc quá mức vào xuất khẩu trong nước : Việc tiếp tục phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu che giấu những vấn đề cơ cấu nội bộ của Trung Quốc. Nếu không có nhu cầu nội địa mạnh mẽ hơn, tăng trưởng kinh tế có thể dễ bị tổn thương trước những cú sốc bên ngoài.
Rủi ro về chuỗi cung ứng và địa chính trị : Khi các quốc gia đa dạng hóa chuỗi cung ứng, áp đặt các quy định chặt chẽ hơn hoặc thúc đẩy sản xuất tại địa phương, lợi thế của Trung Quốc có thể bị xói mòn theo thời gian.
Tính bền vững lâu dài của thặng dư khổng lồ là không chắc chắn, đặc biệt là nếu động lực thương mại toàn cầu thay đổi hoặc nhu cầu bên ngoài giảm bớt.
Bởi vì xuất khẩu tăng vọt, nhờ sự đa dạng hóa thị trường ở châu Âu và Đông Nam Á, mức độ cạnh tranh của đồng tiền và nhu cầu nội địa yếu, trong khi nhập khẩu chỉ tăng nhẹ. Sự kết hợp này đã nới rộng đáng kể khoảng cách thương mại hàng hóa.
Thặng dư được báo cáo chỉ dành cho hàng hóa. Thương mại dịch vụ (nhập khẩu và xuất khẩu dịch vụ) chịu sự biến động khác nhau và không được tính vào con số 1 nghìn tỷ đô la.
Xuất khẩu sang Hoa Kỳ đã giảm đáng kể, gần 29% trong tháng 11 so với cùng kỳ năm ngoái, do thuế quan và căng thẳng thương mại vẫn tiếp diễn. Tuy nhiên, Trung Quốc đã bù đắp sự sụt giảm này bằng cách tăng cường xuất khẩu sang các khu vực khác như EU và Đông Nam Á.
Việc duy trì mức thặng dư cao như vậy sẽ rất khó khăn. Rủi ro bao gồm nhu cầu toàn cầu chậm lại, phản ứng dữ dội từ các quy định nước ngoài, sự phụ thuộc quá mức vào xuất khẩu, và nhu cầu tái cân bằng hướng tới nhu cầu nội địa của chính Trung Quốc. Cải cách cơ cấu sẽ là điều cần thiết.
Thặng dư này nhấn mạnh vai trò ngày càng tăng của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất và xuất khẩu toàn cầu, thúc đẩy quá trình đa dạng hóa chuỗi cung ứng theo hướng sản xuất tập trung vào Trung Quốc. Điều này có thể gây áp lực lên các nhà sản xuất trong khu vực và định hình lại cạnh tranh công nghiệp trên toàn cầu.
Việc Trung Quốc vượt mốc thặng dư thương mại 1 nghìn tỷ đô la không chỉ là một cột mốc: đó là một tuyên bố. Nó khẳng định rằng Trung Quốc vẫn là cường quốc sản xuất của thế giới và ảnh hưởng của nước này đối với động lực thương mại toàn cầu đang ngày càng mạnh mẽ hơn.
Nhưng kỷ lục này không phải là điểm kết thúc mà là một ngã ba đường. Câu hỏi thực sự bây giờ không chỉ là Trung Quốc xuất khẩu như thế nào, mà là liệu họ có thể tái cân bằng hay không: xây dựng niềm tin của người tiêu dùng trong nước, đầu tư vào các ngành công nghiệp giá trị cao, và chuyển đổi từ tăng trưởng dựa vào xuất khẩu sang một nền kinh tế đa dạng và bền vững hơn.
Trong khi đó, cộng đồng toàn cầu phải quyết định cách ứng phó: bằng phản ứng dữ dội của chủ nghĩa bảo hộ, tái cấu trúc chuỗi cung ứng chiến lược, hay hợp tác và điều tiết. Vài năm tới sẽ định hình không chỉ quỹ đạo kinh tế của Trung Quốc, mà còn cả cấu trúc thương mại toàn cầu.
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và không nên được coi là) tư vấn tài chính, đầu tư hoặc các hình thức tư vấn khác mà chúng ta nên tin cậy. Không có ý kiến nào trong tài liệu này cấu thành khuyến nghị của EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hoặc chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân cụ thể nào.
