Đăng vào: 2025-10-14
Thị trường, cũng giống như hành vi của con người, vận động theo những khuôn mẫu nhất định - không hoàn toàn có thể dự đoán được, nhưng lại mang tính chu kỳ rõ rệt. Giá cả tăng rồi giảm, niềm tin lên rồi xuống, và sự lạc quan xen kẽ với tuyệt vọng.
Trong cuốn Mastering the Market Cycle, Howard Marks nhắc nhở chúng ta rằng những nhà đầu tư thành công nhất không phải là những người dự đoán tương lai một cách chính xác, mà là những người nhận ra nhịp điệu của chu kỳ và điều chỉnh vị thế của mình cho phù hợp.
"Làm chủ" chu kỳ thị trường không có nghĩa là nắm bắt thời cơ ở mọi ngã rẽ. Nó có nghĩa là trau dồi khả năng phán đoán để phân biệt giữa những điều kiện thuận lợi và bất lợi - khi đám đông đang hưng phấn, khi sự thận trọng bị bỏ qua, và khi nỗi sợ hãi tạo ra cơ hội thực sự.
Thị trường, giống như một con lắc, không bao giờ dừng lại ở trạng thái cân bằng; nó liên tục dao động từ thái cực này sang thái cực khác. Cái nhìn sâu sắc của Marks nằm ở việc giúp các nhà đầu tư diễn giải chuyển động đó.
Howard Marks nổi tiếng với việc nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thấu hiểu sự vận động của các chu kỳ kinh doanh để đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt. Ông cho rằng, việc nhận diện vị trí hiện tại của chúng ta trong những giai đoạn thị trường là tối quan trọng, tránh hành động theo cảm tính. Đặc biệt, yếu tố cảm xúc chi phối nhà đầu tư thường dẫn đến các quyết định sai lầm, do đó, việc duy trì sự tỉnh táo và tư duy phản biện là chìa khóa.
Cốt lõi trong triết lý của Marks là ý tưởng "đặt cược vào lợi thế của bạn". Đầu tư không phải là sự chắc chắn mà là xác suất - về việc tích hợp các điều kiện sao cho theo thời gian, khả năng thành công sẽ cao hơn khả năng thất bại.
Những nhà đầu tư giỏi nhất thường nghĩ theo hướng giá trị kỳ vọng hơn là dự đoán. Một giao dịch hoặc khoản đầu tư vẫn có thể đúng ngay cả khi thua lỗ, miễn là nó được thực hiện với tỷ lệ cược thuận lợi.
Ngược lại, lợi nhuận kiếm được từ những điều kiện bất cẩn chỉ là may mắn chứ không phải kỹ năng. Bằng cách đánh giá vị trí của mình trong chu kỳ, nhà đầu tư có thể làm thay đổi phân phối xác suất - chọn những thời điểm rủi ro được định giá thấp và tránh những thời điểm mà sự hưng phấn làm lu mờ phán đoán.
Tư duy xác suất này thay thế ảo tưởng về sự kiểm soát bằng tính kỷ luật của sự chuẩn bị. Nó nhắc nhở chúng ta rằng đầu tư vượt trội không phải là việc đúng hay sai mà là tránh sai quá nhiều lần.
Mỗi chu kỳ thị trường đều tuân theo một cung bậc cảm xúc và tài chính. Nó thường bắt đầu bằng sự hoài nghi, phát triển thành sự tự tin, đạt đến đỉnh điểm bằng sự phấn khích, sụp đổ dưới sự thái quá của chính nó, và cuối cùng phục hồi thông qua quá trình chữa lành và tái thiết.
Marks mô tả điều này như một con lắc của tâm lý nhà đầu tư: từ quá bi quan đến quá lạc quan, rồi lại quay trở lại. Cả nỗi sợ hãi và lòng tham đều tạo điều kiện cho sự đảo chiều tiếp theo. Mặc dù không có hai chu kỳ nào giống hệt nhau, nhưng cấu trúc của chúng thường có sự tương đồng:
Phục hồi: Giá cả ổn định sau khủng hoảng; nhà đầu tư giá trị tham gia.
Mở rộng: Nền tảng được cải thiện, sự lạc quan tăng lên.
Sự hưng phấn: Định giá tách khỏi thực tế; rủi ro bị bỏ qua.
Sự sụp đổ: Thực tế tái khẳng định chính nó; đòn bẩy mất đi.
Tuyệt vọng: Cơ hội quay trở lại, nhưng sự tự tin lại không còn.
Việc nhận ra chúng ta đang ở đâu trong chuỗi này không đảm bảo tính chính xác, nhưng nó giúp các nhà đầu tư tránh được sự điên cuồng của đám đông và dự đoán sự trở lại trạng thái cân bằng.
Để thành công trong việc nắm bắt diễn biến thị trường, nhà đầu tư cần có một phương pháp đầu tư hiệu quả được xây dựng dựa trên sự kiên nhẫn và tầm nhìn dài hạn. Howard Marks luôn khuyến khích nhà đầu tư tập trung vào giá trị nội tại và mua vào khi thị trường bi quan. Đồng thời, việc hiểu rõ các loại rủi ro khi đầu tư và xây dựng một kế hoạch quản lý rủi ro vững chắc là điều không thể thiếu để bảo vệ tài sản trong mọi điều kiện thị trường.
Không có một lực lượng đơn lẻ nào chi phối thị trường một cách biệt lập. Tăng trưởng kinh tế, khả năng tiếp cận tín dụng và hành vi con người đan xen để tạo thành nền tảng của mọi chu kỳ thị trường. Marks nhấn mạnh cách các thành phần này tương tác với nhau:
| Loại chu kỳ | Trình điều khiển cốt lõi | Dấu hiệu điển hình | Ý nghĩa đầu tư |
|---|---|---|---|
| Chu kỳ kinh tế | Tăng trưởng, lạm phát, thay đổi chính sách | Xu hướng GDP, lãi suất | Hướng dẫn phân bổ tài sản dài hạn |
| Chu kỳ tín dụng | Đòn bẩy, tiêu chuẩn cho vay, thanh khoản | Chênh lệch tín dụng, tỷ lệ vỡ nợ | Tín hiệu về khẩu vị rủi ro hệ thống |
| Chu kỳ tâm lý | Tình cảm, sự tự tin, lời kể | Giọng điệu truyền thông, dòng tiền | Phản ánh hành vi thái quá |
Tăng trưởng kinh tế thúc đẩy sự lạc quan; tín dụng dễ dãi khuếch đại rủi ro; và tâm lý thúc đẩy cả hai quá mức. Cuối cùng, chi phí tăng, tín dụng thắt chặt, hoặc niềm tin suy yếu sẽ kích hoạt sự đảo chiều. Hiểu được những động lực này giúp nhà đầu tư nhìn thấy cấu trúc ẩn giấu bên dưới giá thị trường.
Thông điệp dai dẳng nhất của Marks là tâm lý chi phối thị trường. Các yếu tố cơ bản tạo tiền đề, nhưng cảm xúc mới là người viết kịch bản. Nhà đầu tư chuyển từ trạng thái tự tin thái quá sang sợ hãi thái quá - mỗi trạng thái đều củng cố xu hướng giá cho đến khi vượt quá giới hạn.
Khi thị trường đạt đỉnh, rủi ro dường như vô hình. Các nhà đầu tư hợp lý hóa định giá bị thổi phồng, tin chắc rằng "lần này sẽ khác". Khi thị trường chạm đáy, cơ hội tràn ngập, nhưng nỗi sợ hãi lại làm tê liệt hành động. Nghịch lý là rủi ro lớn nhất thường nằm ở thời điểm rủi ro được nhận thức là thấp nhất, và ngược lại.
Do đó, sự thành thạo đòi hỏi kỷ luật cảm xúc - lòng can đảm để hành động khi người khác không muốn, và sự kiềm chế để kiềm chế khi lòng tham bủa vây. Tư duy phản biện có thể gây khó chịu, nhưng đó chính là bản chất của thành công lâu dài.
Thay vì dự đoán thị trường đảo chiều, Marks khuyến nghị bạn nên điều chỉnh tư thế của mình dựa trên vị thế mà bạn tin là đang ở. Đầu tư không phải là nhị phân — nó là một chuỗi liên tục giữa vị thế tấn công và phòng thủ.
Khi định giá bị kéo căng và sự lạc quan chiếm ưu thế, hãy nghiêng về phòng thủ: nắm giữ tài sản chất lượng cao hơn, giảm đòn bẩy và ưu tiên bảo toàn vốn.
Khi nỗi sợ hãi chiếm ưu thế và giá cả phản ánh sự tuyệt vọng, hãy trở nên quyết liệt: tăng mức độ rủi ro, mở rộng hoạt động mua và nắm bắt cơ hội mua hời.
Sự cân bằng này tránh được nguy cơ "tất tay" hay "tất tay". Mục tiêu không phải là sự hoàn hảo mà là sự thận trọng - điều chỉnh mức độ rủi ro sao cho phù hợp với xác suất thành công. Bằng cách kiên nhẫn và thận trọng, nhà đầu tư có thể tích lũy lợi nhuận qua nhiều chu kỳ.
Việc xác định tâm lý thị trường đòi hỏi cả dữ liệu và trực giác. Marks gợi ý rằng các nhà đầu tư nên học cách đọc các chỉ báo cực đoan, bao gồm:
Các chỉ số định giá - tỷ lệ giá trên thu nhập, chênh lệch tín dụng và chênh lệch lợi suất.
Điều kiện tín dụng - liệu người cho vay có liều lĩnh hay thận trọng.
Tâm lý nhà đầu tư - giọng điệu bình luận, dòng vốn đầu tư và hoạt động IPO.
Tương tự như lịch sử - các mô hình lặp lại lặp lại các đỉnh hoặc đáy trước đó.
Các điều kiện cực đoan hiếm khi kéo dài. Bằng cách nhận biết khi nào thị trường quá nóng hoặc quá lạnh, các nhà đầu tư có thể kiềm chế ham muốn chạy theo đám đông và thay vào đó, chuẩn bị cho sự đảo chiều không thể tránh khỏi.
Tư duy tuần hoàn đòi hỏi sự khiêm tốn và tầm nhìn xa. Marks đưa ra một mô hình tư duy kết hợp giữa quan sát và sự kiềm chế:
Quan sát mà không phản ứng thái quá - theo dõi diễn biến của thị trường, nhưng đừng chạy theo nó.
Nhận biết những thành kiến nhận thức - tránh suy diễn các xu hướng gần đây một cách vô thời hạn.
Kết hợp các chu kỳ vào kế hoạch dài hạn - không phải như tín hiệu giao dịch mà như bối cảnh cho định giá và rủi ro.
Hãy rèn luyện tính kiên nhẫn và kỷ luật - hai đức tính tạo nên lợi thế kép.
Học hỏi từ lịch sử - mỗi chu kỳ đều độc đáo, nhưng tất cả đều dạy những bài học giống nhau.
Cách tiếp cận của ông không hẳn là một công thức mà là một tư duy: nhận thức rằng thị trường được thúc đẩy bởi bản chất con người, và bản chất con người thì không thay đổi.
Những lời khuyên của Marks đặc biệt có giá trị trong những thời khắc khó khăn. Ông chỉ ra rằng, trong giai đoạn tình trạng suy giảm kinh tế sâu rộng, các nhà đầu tư thông thái thường tìm thấy cơ hội lớn khi giá tài sản bị định giá thấp. Tương tự, việc rút ra bài học từ các biến cố lớn ảnh hưởng đến kinh tế trong quá khứ giúp chúng ta chuẩn bị tốt hơn cho tương lai, không để nỗi sợ hãi hay lòng tham chi phối.
Không có khuôn khổ nào có thể loại bỏ sự bất định. Điều phân biệt nhà đầu tư vĩ đại với nhà đầu tư trung bình là sự chấp nhận cái không biết. Marks cảnh báo về ảo tưởng về độ chính xác - niềm tin rằng các mô hình phức tạp có thể đánh bại sự ngẫu nhiên.
Sự thành thạo thực sự nằm ở việc xây dựng khả năng phục hồi, chứ không phải khả năng thấu thị. Nó có nghĩa là chuẩn bị cho nhiều kết quả, duy trì tính thanh khoản và tránh sự tự tin thái quá. Như ông nói, "Bạn không thể dự đoán, nhưng bạn có thể chuẩn bị." Sự khiêm tốn đó, nghịch lý thay, lại trở thành một dạng sức mạnh.
Để làm chủ chu kỳ thị trường, cần xem đầu tư như một trò chơi vận may, tính khí và kỷ luật suốt đời. Đó là việc hiểu rõ vị thế của mình, cảm nhận của người khác, và điều đó hàm ý gì về rủi ro và lợi nhuận. Thành công không chỉ đến từ tầm nhìn xa, mà còn từ nhận thức bối cảnh - biết khi nào điều kiện thuận lợi và khi nào cần thận trọng.
Cuối cùng, Marks dạy rằng chu kỳ không phải là kẻ thù cần đánh bại, mà là kim chỉ nam cần thấu hiểu. Chúng nhắc nhở các nhà đầu tư hãy khiêm tốn khi chiến thắng, bình tĩnh trong khủng hoảng và lý trí xuyên suốt. Bằng cách nhận ra nhịp điệu và tôn trọng sức mạnh của chúng, người ta thực sự có được lợi thế về phía mình.
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và không nên được coi là) tư vấn tài chính, đầu tư hoặc các hình thức tư vấn khác mà chúng ta nên tin cậy. Không có ý kiến nào trong tài liệu này cấu thành khuyến nghị của EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hoặc chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân cụ thể nào.
