Đăng vào: 2025-10-29
Thị trường chứng khoán giống như nhịp đập của nền tài chính hiện đại. Giá cả tăng giảm từng giây khi các công ty tìm kiếm nguồn vốn và nhà đầu tư săn đón cơ hội. Đối với một số người, đây là nơi của những giấc mơ và vận may, đối với những người khác, đây là sự phản ánh của niềm tin hoặc nỗi sợ hãi toàn cầu. Khi thị trường chứng khoán phát triển mạnh, các nền kinh tế thường đi theo. Khi nó suy yếu, toàn bộ các lĩnh vực đều chịu áp lực.
Việc hiểu cách thức hoạt động của thị trường chứng khoán không chỉ dành cho các chuyên gia hay nhà kinh tế. Nó ảnh hưởng đến lương hưu, tiền tiết kiệm, và thậm chí cả việc tạo việc làm. Cho dù bạn nắm giữ cổ phiếu trực tiếp hay thông qua quỹ chỉ số, hay chỉ đơn giản là theo dõi tin tức tài chính, thị trường chứng khoán đều ảnh hưởng đến giá trị đồng tiền của bạn và tốc độ tăng trưởng của quốc gia bạn.
Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra hoạt động mua bán quyền sở hữu công ty, đại diện bằng cổ phiếu. Thị trường này được chia thành hai phần: thị trường sơ cấp, nơi các công ty huy động vốn mới bằng cách phát hành cổ phiếu thông qua đợt chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO), và thị trường thứ cấp, nơi các nhà đầu tư giao dịch cổ phiếu với nhau sau khi niêm yết.
Các sàn giao dịch chứng khoán lớn toàn cầu như Sàn giao dịch chứng khoán New York (NYSE), NASDAQ, Sàn giao dịch chứng khoán London (LSE) và Sàn giao dịch chứng khoán Tokyo (TSE) tạo điều kiện cho hàng nghìn tỷ đô la giao dịch mỗi năm. Tính đến giữa năm 2025, vốn hóa thị trường chứng khoán toàn cầu đã vượt quá 120 nghìn tỷ đô la Mỹ, tương đương khoảng 120% GDP toàn cầu, theo ước tính của Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).
Thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển hướng tiết kiệm thành đầu tư hiệu quả. Khi nhà đầu tư mua cổ phiếu, họ tài trợ cho các công ty xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển công nghệ và tuyển dụng lao động, tạo ra một vòng phản hồi thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Để hiểu rõ hơn về hoạt động của một sàn giao dịch tài chính, trước hết, chúng ta cần nắm được các thành phần cơ bản. Trong đó, chứng khoán vốn phổ biến nhất đóng vai trò trung tâm, đại diện cho quyền sở hữu trong một công ty. Các tài sản này được giao dịch thông qua nơi diễn ra các hoạt động phát hành và giao dịch tài sản tài chính, nơi các giao dịch mua bán diễn ra liên tục, tạo nên tính thanh khoản cho toàn bộ hệ thống.
Quá trình này bắt đầu khi một công ty quyết định niêm yết cổ phiếu. Công ty thuê các ngân hàng đầu tư bảo lãnh phát hành cổ phiếu, thiết lập phạm vi giá ban đầu và niêm yết trên sàn giao dịch. Sau khi niêm yết, cổ phiếu có thể được tự do giao dịch giữa các nhà đầu tư, và giá được xác định bởi cung và cầu. Nếu nhiều người muốn mua hơn bán, giá sẽ tăng, và ngược lại.
Ví dụ, khi ARM Holdings lên sàn lần nữa vào tháng 9 năm 2023, công ty đã huy động được 4,87 tỷ đô la Mỹ, đánh dấu một trong những đợt IPO công nghệ lớn nhất trong nhiều năm. Cổ phiếu của công ty đã tăng 25% ngay khi ra mắt, phản ánh nhu cầu mạnh mẽ từ các nhà đầu tư đặt cược vào sự tăng trưởng của ngành bán dẫn.
Đằng sau hậu trường, các nhà môi giới, nhà tạo lập thị trường và cơ quan quản lý đảm bảo hoạt động trơn tru. Các nhà môi giới kết nối khách hàng với các sàn giao dịch, nhà tạo lập thị trường cung cấp thanh khoản bằng cách báo giá mua và bán, và các cơ quan quản lý như Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) hoặc Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) của Anh đảm bảo tính minh bạch và công bằng.
Giá cổ phiếu biến động dựa trên sự kết hợp của các yếu tố cơ bản, kỹ thuật và tâm lý. Các yếu tố cơ bản bao gồm lợi nhuận công ty, tăng trưởng doanh thu và dòng tiền. Dữ liệu kinh tế vĩ mô như lạm phát, tăng trưởng GDP và quyết định lãi suất từ các ngân hàng trung ương cũng đóng một vai trò nhất định.
Năm 2025, công nghệ vẫn là động lực chính thúc đẩy lợi nhuận thị trường chứng khoán. Chỉ số NASDAQ 100 đã tăng hơn 12% từ đầu năm đến nay, nhờ kết quả kinh doanh khả quan từ các công ty liên quan đến AI như Nvidia, Microsoft và Amazon. Ngược lại, ngành năng lượng lại đi ngang do giá dầu giảm và các chính sách chuyển đổi năng lượng tái tạo.
Tâm lý thị trường, được định hình bởi tâm lý nhà đầu tư và sự đưa tin của truyền thông, lại càng thêm phần ảnh hưởng. Khi sự lạc quan lan tỏa, ngay cả những báo cáo lợi nhuận yếu cũng có thể nâng đỡ giá cổ phiếu. Trong những giai đoạn bi quan, tin tốt có thể không tác động nhiều đến giá. Sự căng thẳng liên tục này khiến thị trường chứng khoán vừa đầy thách thức vừa hấp dẫn.
Thị trường chứng khoán không chỉ tạo ra lợi nhuận. Nó cung cấp cho các công ty một cơ chế huy động vốn mà không cần vay mượn, cho phép mở rộng và đổi mới. Nó cũng cho phép cá nhân tham gia vào sự giàu có do doanh nghiệp tạo ra.
Đối với chính phủ, một thị trường chứng khoán lành mạnh báo hiệu niềm tin kinh tế. Các quỹ hưu trí và quỹ đầu tư quốc gia dựa vào hiệu suất cổ phiếu để đáp ứng các nghĩa vụ dài hạn. Chỉ riêng tại Anh, khoảng 3 nghìn tỷ bảng Anh tài sản hưu trí được gắn trực tiếp với thị trường chứng khoán. Trên toàn cầu, gần 60% tài sản hộ gia đình được liên kết với tài sản niêm yết.
Sức khỏe của thị trường cũng ảnh hưởng đến niềm tin của người tiêu dùng. Khi giá cổ phiếu tăng, mọi người cảm thấy giàu có hơn và chi tiêu nhiều hơn, củng cố đà tăng trưởng kinh tế. Khi giá cổ phiếu giảm mạnh, chi tiêu thắt chặt và suy thoái có thể xảy ra, như đã thấy trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và một thời gian ngắn vào tháng 3 năm 2020 khi đại dịch bắt đầu.
Một công ty muốn góp mặt trên sàn phải trải qua quy trình đưa một công ty lên sàn nghiêm ngặt để đảm bảo minh bạch và tuân thủ quy định. Quá trình này không chỉ tạo ra cơ hội đầu tư mới mà còn cung cấp cho công chúng đa dạng các công cụ tài chính, từ cổ phiếu, trái phiếu cho đến các sản phẩm phái sinh phức tạp hơn.
Đối với cá nhân, việc tham gia giờ đây dễ dàng hơn bao giờ hết. Các nhà môi giới trực tuyến và ứng dụng giao dịch di động cho phép người dùng mua cổ phiếu hoặc quỹ ETF với mức phí thấp và số tiền tối thiểu nhỏ. Các nền tảng như Interactive Brokers, Freetrade hoặc TradingView đã giúp thị trường dễ tiếp cận trên toàn cầu.
Có hai con đường tham gia chính:
Đầu tư dài hạn – tích lũy tài sản dần dần thông qua việc nắm giữ đa dạng.
Giao dịch ngắn hạn – tìm kiếm lợi nhuận từ những biến động ngắn hạn của thị trường, đôi khi chỉ trong vài ngày hoặc vài giờ.
Nhà đầu tư cũng nhận được cổ tức, là khoản thanh toán bằng tiền mặt từ lợi nhuận của công ty, và lãi vốn, được kiếm được khi cổ phiếu tăng giá. Việc tái đầu tư những khoản lợi nhuận này sẽ làm tăng trưởng theo thời gian.
Ví dụ, một nhà đầu tư mua 10.000 bảng Anh giá trị chỉ số FTSE 100 vào đầu năm 2015 sẽ thấy chỉ số này tăng lên gần 16.000 bảng Anh vào năm 2025, bao gồm cả cổ tức được tái đầu tư, chứng minh hiệu ứng gộp dài hạn của cổ phiếu.
Mọi khoản đầu tư đều tiềm ẩn rủi ro. Thị trường chứng khoán có thể biến động mạnh, phản ứng mạnh với những thay đổi về lãi suất, căng thẳng địa chính trị, hoặc kết quả kinh doanh bất ngờ. Năm 2022, chỉ số S&P 500 đã giảm 19% do Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ thắt chặt tiền tệ nhanh chóng. Tuy nhiên, các nhà đầu tư kiên nhẫn, những người vẫn tiếp tục đầu tư, đã chứng kiến sự phục hồi mạnh mẽ vào năm 2023 và 2024 khi lạm phát hạ nhiệt và lãi suất bắt đầu giảm.
Đa dạng hóa vẫn là hình thức quản lý rủi ro đơn giản nhất. Việc nắm giữ cổ phiếu ở nhiều lĩnh vực, khu vực địa lý và loại tài sản khác nhau giúp giảm thiểu rủi ro từ bất kỳ biến cố đơn lẻ nào. ETF và quỹ chỉ số giúp nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục ngay lập tức, cung cấp quyền truy cập vào hàng trăm công ty chỉ trong một sản phẩm.
Chìa khóa thành công chính là kỷ luật. Tránh giao dịch theo cảm xúc, có tầm nhìn đầu tư rõ ràng và nhớ rằng thời gian trên thị trường quan trọng hơn thời điểm thị trường.
Họ cùng đề cập đến một khái niệm, mặc dù "thị trường chứng khoán" có nghĩa rộng hơn. Nó bao gồm tất cả các địa điểm giao dịch quyền sở hữu công ty, không chỉ cổ phiếu niêm yết mà còn cả vốn cổ phần tư nhân và vốn đầu tư mạo hiểm.
Việc niêm yết cho phép các công ty huy động vốn để mở rộng hoạt động, nâng cao uy tín trước công chúng và cung cấp thanh khoản cho các nhà đầu tư ban đầu hoặc nhân viên thông qua việc bán cổ phiếu.
Có, miễn là nhà đầu tư bắt đầu với quy mô nhỏ, đa dạng hóa và tập trung vào các mục tiêu dài hạn. Các quỹ chỉ số chi phí thấp hoặc ETF theo dõi các chỉ số chính là điểm khởi đầu tốt cho người mới tham gia.
Thị trường chứng khoán không chỉ là một sàn giao dịch, mà còn là tấm gương phản ánh sự phát triển toàn cầu. Nó tài trợ cho sự đổi mới, phản ánh niềm tin của công chúng và phân phối sự giàu có trong xã hội. Từ các quỹ hưu trí ở London đến các công ty khởi nghiệp ở Singapore, tầm ảnh hưởng của nó trải rộng khắp mọi nền kinh tế.
Hiểu được cách thức hoạt động của thị trường chứng khoán giúp mỗi cá nhân đưa ra những lựa chọn tài chính tốt hơn. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng đằng sau mỗi biểu đồ giá là một câu chuyện về con người, ý tưởng và sự tăng trưởng. Càng tìm hiểu về hệ thống này, bạn càng thấy rõ hơn cách thế giới tài chính của mình kết nối với nền kinh tế nói chung.
Sự tham gia của những cá nhân và tổ chức tham gia vào thị trường là yếu tố sống còn, bởi chính họ là người tạo ra cầu và cung, thúc đẩy sự vận động của giá cả. Dù bạn là người mới hay đã có kinh nghiệm, việc tìm hiểu sâu sắc về cách hoạt động của nền kinh tế này sẽ giúp bạn đưa ra các quyết định tài chính sáng suốt, tận dụng các cơ hội và giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn.
Vốn chủ sở hữu: Quyền sở hữu trong một công ty, được thể hiện bằng cổ phiếu.
Cổ đông: Cá nhân hoặc tổ chức sở hữu cổ phần của một công ty.
IPO (Phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng): Quá trình mà một công ty tư nhân lần đầu tiên chào bán cổ phiếu ra công chúng.
Cổ tức: Khoản thanh toán bằng tiền mặt do công ty trả cho các cổ đông, thường được trích từ lợi nhuận.
Chỉ số: Một thước đo thống kê theo dõi hiệu suất của một nhóm cổ phiếu, chẳng hạn như S&P 500 hoặc FTSE 100.
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và không nên được coi là) tư vấn tài chính, đầu tư hoặc các hình thức tư vấn khác mà chúng ta nên tin cậy. Không có ý kiến nào trong tài liệu này cấu thành khuyến nghị của EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hoặc chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân cụ thể nào.
