2025-09-18
Các loại chứng khoán trên thị trường vốn bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ và các công cụ phái sinh, là những kênh dẫn vốn thiết yếu giúp nhà đầu tư xây dựng và đa dạng hóa danh mục tài sản của mình một cách hiệu quả.
Các loại chứng khoán về cơ bản được phân loại thành ba nhóm chính là chứng khoán vốn (cổ phiếu), chứng khoán nợ (trái phiếu), và các công cụ tài chính phái sinh. Mỗi loại hình này đại diện cho một quyền lợi, mức độ rủi ro và tiềm năng sinh lời khác nhau, mở ra những cơ hội đầu tư đa dạng phù hợp với từng khẩu vị rủi ro của nhà giao dịch.
Để có thể đưa ra lựa chọn đầu tư thông minh nhất, hãy cùng EBC khám phá sâu hơn và bắt đầu hành trình của bạn bằng việc mở tài khoản demo tại EBC ngay hôm nay.
Bài viết này, với sự tư vấn từ các chuyên gia tài chính tại EBC, sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn toàn diện và chuyên sâu, giúp bạn tự tin phân biệt và lựa chọn kênh đầu tư phù hợp nhất với mục tiêu tài chính của mình. Qua đó, bạn sẽ hiểu rõ hơn về tài sản cơ sở và thị trường vốn.
Các ý chính:
Chứng khoán được phân loại chính thành: chứng khoán vốn (cổ phiếu), chứng khoán nợ (trái phiếu), chứng chỉ quỹ và chứng khoán phái sinh.
Cổ phiếu đại diện cho quyền sở hữu một phần công ty, mang lại tiềm năng lợi nhuận cao đi kèm rủi ro tương ứng.
Trái phiếu là một khoản nợ mà nhà đầu tư cho tổ chức phát hành vay, có độ an toàn cao hơn và lợi tức ổn định.
Hiểu rõ bản chất từng loại chứng khoán là nền tảng để xây dựng một chiến lược đầu tư thành công và bền vững.
Việc lựa chọn công ty môi giới uy tín và mở tài khoản là bước đầu tiên để tham gia vào thị trường.
Để bắt đầu hành trình đầu tư, việc hiểu rõ định nghĩa chứng khoán là gì và vai trò của chúng là bước đi nền tảng không thể bỏ qua. Đây là kiến thức cốt lõi giúp bạn định hình tư duy và đưa ra các quyết định tài chính sáng suốt. Việc nắm vững khái niệm này cũng giúp bạn phân biệt rõ ràng giữa các kênh đầu tư khác nhau.
Theo Khoản 1, Điều 4 của Luật Chứng khoán Việt Nam năm 2019, chứng khoán được định nghĩa là một loại tài sản. Tài sản này bao gồm cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền, chứng quyền có bảo đảm, quyền mua cổ phần, hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn và các loại khác do Chính phủ quy định. Chứng khoán tồn tại dưới hình thức chứng chỉ, bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử, xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành.
Vai trò của chứng khoán trong nền kinh tế là vô cùng quan trọng. Chúng là công cụ huy động vốn trung và dài hạn hiệu quả cho các doanh nghiệp và Chính phủ. Thay vì chỉ phụ thuộc vào nguồn vốn vay từ ngân hàng, các tổ chức có thể phát hành chứng khoán để thu hút vốn trực tiếp từ công chúng đầu tư, phục vụ cho các dự án mở rộng sản xuất, kinh doanh hoặc các dự án cơ sở hạ tầng quốc gia.
Đối với nhà đầu tư, chứng khoán mở ra một kênh sinh lời hấp dẫn, cho phép họ tham gia vào sự phát triển của các doanh nghiệp hàng đầu. Thị trường chứng khoán cũng cung cấp tính thanh khoản cao, giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán và chuyển đổi tài sản của mình thành tiền mặt. Hơn nữa, sự đa dạng của các loại chứng khoán cho phép nhà đầu tư xây dựng danh mục đầu tư phù hợp với khẩu vị rủi ro và mục tiêu tài chính cá nhân.
Thị trường chứng khoán không phải là một khối đồng nhất mà được phân chia dựa trên các tiêu chí khác nhau. Cách phân loại phổ biến nhất là dựa vào quá trình luân chuyển vốn, bao gồm thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp. Việc phân biệt hai thị trường này rất quan trọng để hiểu dòng tiền vận hành như thế nào.
Thị trường sơ cấp là nơi chứng khoán được phát hành lần đầu ra công chúng. Tại đây, vốn từ nhà đầu tư được chuyển trực tiếp đến tổ chức phát hành, ví dụ như một công ty thực hiện IPO (Initial Public Offering - Chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng). Mục tiêu chính của thị trường sơ cấp là huy động vốn cho các doanh nghiệp và Chính phủ.
Thị trường thứ cấp là nơi các chứng khoán đã được phát hành trên thị trường sơ cấp được mua đi bán lại giữa các nhà đầu tư. Các sàn giao dịch chứng khoán như Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) hay Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) chính là biểu hiện rõ nét của thị trường thứ cấp. Thị trường này tạo ra tính thanh khoản cho chứng khoán, cho phép nhà đầu tư giao dịch dễ dàng mà không ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn vốn của tổ chức phát hành.
Hiểu rõ sự khác biệt này giúp bạn nhận biết được vai trò của từng giao dịch. Khi bạn mua cổ phiếu trong một đợt IPO, bạn đang tham gia thị trường sơ cấp. Khi bạn mua bán cổ phiếu đó với một nhà đầu tư khác trên sàn, bạn đang hoạt động trên thị trường thứ cấp.
Thị trường tài chính cung cấp một danh mục đa dạng các loại sản phẩm đầu tư. Việc phân loại chứng khoán giúp nhà đầu tư hệ thống hóa kiến thức và lựa chọn công cụ phù hợp nhất với chiến lược của mình. Dưới đây là bốn nhóm chứng khoán chính mà bất kỳ nhà đầu tư nào cũng cần nắm vững.
Cổ phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu một phần vốn cổ phần của một công ty. Khi bạn mua cổ phiếu, bạn trở thành một cổ đông và có quyền hưởng một phần lợi nhuận cũng như tham gia vào các quyết định quan trọng của công ty. Đây là loại hình đầu tư phổ biến nhất và thu hút sự quan tâm lớn từ công chúng.
Có hai loại cổ phiếu chính:
Cổ phiếu thường: Người sở hữu cổ phiếu thường có quyền biểu quyết trong các cuộc họp đại hội đồng cổ đông và được nhận cổ tức không cố định, phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của công ty. Cổ phiếu thường chiếm phần lớn khối lượng giao dịch trên thị trường.
Cổ phiếu ưu đãi: Cổ đông sở hữu cổ phiếu ưu đãi thường nhận được cổ tức cố định và được ưu tiên thanh toán trước cổ đông thường trong trường hợp công ty giải thể. Tuy nhiên, họ thường bị hạn chế hoặc không có quyền biểu quyết.
Ví dụ, nếu bạn mua 100 cổ phiếu của Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk - Mã: VNM), bạn chính thức trở thành một cổ đông của Vinamilk. Bạn sẽ có quyền nhận cổ tức khi công ty chia và giá trị khoản đầu tư của bạn sẽ tăng hoặc giảm tùy thuộc vào hiệu quả hoạt động của công ty và biến động thị trường.
Việc phân biệt các công cụ đầu tư là bước khởi đầu quan trọng. Một trong những nhóm phổ biến nhất là cổ phiếu, trong đó bạn có thể sở hữu đặc điểm của loại cổ phiếu phổ thông, mang lại quyền biểu quyết và chia sẻ lợi nhuận, hoặc tìm hiểu về tính năng đặc biệt của cổ phiếu ưu tiên với những ưu đãi nhất định về cổ tức. Bên cạnh đó, các nhà đầu tư cũng thường cân nhắc hiểu rõ về các loại trái phiếu như một công cụ nợ, nơi bạn cho doanh nghiệp hoặc chính phủ vay tiền và nhận lại lãi suất cố định.
Trái phiếu là một loại chứng khoán nợ, xác nhận nghĩa vụ của tổ chức phát hành (con nợ) phải trả cho người sở hữu trái phiếu (chủ nợ) một khoản tiền cụ thể trong một khoảng thời gian xác định, kèm theo một khoản lãi suất. Về bản chất, khi mua trái phiếu, bạn đang cho doanh nghiệp hoặc Chính phủ vay tiền. Đây được xem là một kênh đầu tư có độ an toàn cao hơn so với cổ phiếu.
Các loại trái phiếu phổ biến bao gồm:
Trái phiếu Chính phủ: Do Chính phủ phát hành để huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Đây là loại trái phiếu có độ an toàn cao nhất vì được đảm bảo bởi khả năng thu thuế của Chính phủ.
Trái phiếu doanh nghiệp: Do các công ty phát hành để tài trợ cho hoạt động kinh doanh. Lãi suất của trái phiếu doanh nghiệp thường cao hơn trái phiếu Chính phủ để bù đắp cho mức độ rủi ro cao hơn.
Ví dụ, khi bạn mua một trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 10 năm với mệnh giá 10 triệu đồng và lãi suất 5% mỗi năm, bạn sẽ nhận được 500.000 đồng tiền lãi mỗi năm trong suốt 10 năm. Khi trái phiếu đáo hạn, bạn sẽ nhận lại đủ 10 triệu đồng tiền gốc ban đầu.
Chứng chỉ quỹ là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu một phần vốn góp trong một quỹ đầu tư đại chúng. Quỹ này được quản lý bởi một công ty quản lý quỹ chuyên nghiệp, nơi họ tập hợp vốn từ nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ để đầu tư vào một danh mục đa dạng gồm cổ phiếu, trái phiếu hoặc các tài sản khác.
Đầu tư vào chứng chỉ quỹ mang lại hai lợi ích lớn:
Đa dạng hóa: Thay vì tự mình chọn lựa từng cổ phiếu, bạn có thể sở hữu một phần của một danh mục đã được đa dạng hóa, giúp giảm thiểu rủi ro.
Quản lý chuyên nghiệp: Danh mục đầu tư được quản lý bởi các chuyên gia tài chính có kinh nghiệm và kiến thức sâu rộng.
Các loại quỹ phổ biến tại Việt Nam bao gồm quỹ mở, quỹ đóng, và quỹ hoán đổi danh mục (ETF). ETF là một loại quỹ đặc biệt được niêm yết và giao dịch trên sàn chứng khoán tương tự như một cổ phiếu thông thường, ví dụ như ETF VFMVN30 mô phỏng chỉ số VN30.
Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá của một tài sản cơ sở khác. Tài sản cơ sở này có thể là cổ phiếu, chỉ số chứng khoán, hàng hóa hoặc lãi suất. Đây là công cụ phức tạp, thường được sử dụng cho mục đích phòng ngừa rủi ro (hedging) hoặc đầu cơ (speculation).
Hai loại chứng khoán phái sinh phổ biến nhất tại Việt Nam là:
Hợp đồng tương lai: Là thỏa thuận mua hoặc bán một tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá đã được ấn định trước. Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 là sản phẩm phổ biến nhất trên thị trường phái sinh Việt Nam.
Hợp đồng quyền chọn: Cho phép người nắm giữ quyền, nhưng không phải nghĩa vụ, mua hoặc bán một tài sản cơ sở tại một mức giá xác định trước ngày đáo hạn.
Giao dịch các sản phẩm phái sinh đòi hỏi kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm. Tại EBC, bạn có thể giao dịch CFD cổ phiếu, một dạng công cụ phái sinh linh hoạt, giúp bạn kiếm lợi nhuận từ cả biến động giá tăng và giảm của thị trường.
Đối với các nhà đầu tư mới, việc phân biệt rõ ràng giữa cổ phiếu và trái phiếu là một trong những kiến thức nền tảng quan trọng nhất. Mặc dù cả hai đều là các loại chứng khoán phổ biến, bản chất và đặc tính của chúng hoàn toàn khác biệt, dẫn đến mức độ rủi ro và lợi nhuận khác nhau. Hiểu được sự khác biệt này sẽ giúp bạn xây dựng một danh mục đầu tư cân bằng và phù hợp với mục tiêu tài chính của mình.
Cách đơn giản nhất để phân biệt là: mua cổ phiếu nghĩa là bạn trở thành chủ sở hữu của công ty, trong khi mua trái phiếu nghĩa là bạn trở thành chủ nợ của công ty. Bảng dưới đây sẽ so sánh chi tiết các tiêu chí cốt lõi giữa hai loại tài sản này, giúp bạn có một cái nhìn trực quan và dễ hiểu nhất.
| Tiêu chí | Cổ phiếu (Chứng khoán vốn) | Trái phiếu (Chứng khoán nợ) |
|---|---|---|
| Bản chất | Xác nhận quyền sở hữu một phần của công ty. Bạn là một cổ đông. | Xác nhận một khoản nợ của tổ chức phát hành đối với bạn. Bạn là một chủ nợ. |
| Quyền lợi | Quyền biểu quyết, tham gia vào các quyết định của công ty, nhận cổ tức (nếu có). | Không có quyền biểu quyết. Chỉ có quyền nhận lãi suất định kỳ và vốn gốc khi đáo hạn. |
| Lợi nhuận | Không cố định. Đến từ cổ tức và sự tăng giá của cổ phiếu trên thị trường. Tiềm năng lợi nhuận không giới hạn. | Cố định và biết trước. Đến từ lãi suất (coupon) được trả định kỳ. Lợi nhuận bị giới hạn. |
| Rủi ro | Rủi ro cao. Giá cổ phiếu có thể biến động mạnh và bạn có thể mất toàn bộ vốn đầu tư nếu công ty phá sản. | Rủi ro thấp hơn. Lãi suất và vốn gốc được cam kết trả. Rủi ro chính là khả năng vỡ nợ của tổ chức phát hành. |
| Ưu tiên thanh toán | Được thanh toán sau cùng, sau khi công ty đã trả hết nợ cho các chủ nợ (bao gồm người giữ trái phiếu) nếu công ty phá sản. | Được ưu tiên thanh toán trước các cổ đông. Đây là lý do trái phiếu được xem là an toàn hơn. |
| Thời hạn | Không có thời hạn. Cổ phiếu tồn tại chừng nào công ty còn hoạt động. | Có thời hạn cụ thể (kỳ hạn). Khi đến ngày đáo hạn, tổ chức phát hành sẽ hoàn trả vốn gốc. |
Từ bảng so sánh trên, có thể thấy cổ phiếu phù hợp với những nhà đầu tư ưa thích mạo hiểm, tìm kiếm lợi nhuận cao và có tầm nhìn dài hạn. Ngược lại, trái phiếu là lựa chọn lý tưởng cho những ai ưu tiên sự an toàn, ổn định và muốn có một nguồn thu nhập thụ động đều đặn. Một danh mục đầu tư thông minh thường kết hợp cả hai loại tài sản này để cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận.
Sau khi đã nắm vững kiến thức về các loại chứng khoán, bước tiếp theo là biến lý thuyết thành hành động. Quá trình này bao gồm việc lựa chọn một công ty chứng khoán đáng tin cậy và thực hiện các bước để mở tài khoản giao dịch. Đây là giai đoạn quan trọng quyết định đến trải nghiệm và hiệu quả đầu tư của bạn sau này.
Thị trường hiện nay có rất nhiều công ty chứng khoán, việc lựa chọn một đối tác phù hợp có thể khiến các nhà đầu tư mới bối rối. Để trả lời câu hỏi công ty chứng khoán nào có phí giao dịch thấp nhất hoặc tốt nhất, bạn cần dựa trên một tập hợp các tiêu chí khách quan thay vì chỉ nhìn vào một yếu tố duy nhất.
Dưới đây là các tiêu chí quan trọng bạn cần xem xét:
Phí giao dịch: Đây là yếu tố được nhiều người quan tâm. Hãy so sánh biểu phí giao dịch, phí lưu ký, và các loại phí khác giữa các công ty. Tuy nhiên, phí thấp không phải lúc nào cũng là tốt nhất nếu nó đi kèm với dịch vụ kém chất lượng.
Nền tảng giao dịch: Một nền tảng giao dịch (trading platform) hiện đại, ổn định, giao diện thân thiện và tốc độ khớp lệnh nhanh là cực kỳ quan trọng. Hãy kiểm tra xem công ty có cung cấp ứng dụng di động, phần mềm trên máy tính và các công cụ phân tích kỹ thuật hữu ích hay không.
Chất lượng dịch vụ khách hàng: Khi gặp sự cố hoặc có thắc mắc, một đội ngũ hỗ trợ chuyên nghiệp và nhanh chóng sẽ là cứu cánh cho bạn. Hãy ưu tiên các công ty có nhiều kênh liên lạc và được đánh giá tốt về dịch vụ chăm sóc khách hàng.
Uy tín và giấy phép: Uy tín của công ty, lịch sử hoạt động, giấy phép và tiềm lực tài chính cũng là những yếu tố cần được cân nhắc kỹ lưỡng.
EBC tự hào cung cấp một nền tảng giao dịch tiên tiến với mức phí cạnh tranh, đi kèm dịch vụ hỗ trợ khách hàng tận tâm. Bạn có thể bắt đầu bằng việc đăng ký tài khoản tại EBC để trải nghiệm những lợi ích này.
Công nghệ đã giúp quá trình mở tài khoản chứng khoán trở nên đơn giản và nhanh chóng hơn bao giờ hết. Hầu hết các công ty chứng khoán hiện nay đều hỗ trợ mở tài khoản trực tuyến thông qua quy trình định danh điện tử eKYC.
Bạn có thể hoàn thành việc mở tài khoản chỉ trong vài phút theo 4 bước sau:
Chuẩn bị giấy tờ cần thiết: Bạn cần chuẩn bị sẵn Chứng minh nhân dân (CMND) hoặc Căn cước công dân (CCCD) còn hiệu lực, điện thoại thông minh có camera và kết nối internet.
Chọn công ty chứng khoán và truy cập trang đăng ký: Truy cập website hoặc tải ứng dụng di động của công ty chứng khoán bạn đã lựa chọn (ví dụ như EBC). Tìm đến mục Mở tài khoản.
Điền thông tin cá nhân và xác thực eKYC: Bạn sẽ cần điền các thông tin cá nhân theo yêu cầu như họ tên, ngày sinh, địa chỉ, số điện thoại. Sau đó, hệ thống sẽ yêu cầu bạn chụp ảnh hai mặt của CMND/CCCD và một ảnh chân dung để hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) xác thực danh tính.
Hoàn tất và kích hoạt tài khoản: Sau khi hoàn thành các bước trên, bạn sẽ nhận được thông tin tài khoản qua email hoặc SMS. Bạn chỉ cần nạp tiền vào tài khoản là có thể bắt đầu thực hiện các giao dịch mua bán chứng khoán đầu tiên.
Việc nắm vững kiến thức về các loại chứng khoán là bước khởi đầu thiết yếu trên con đường trở thành một nhà đầu tư thành công. Từ việc hiểu rõ bản chất của cổ phiếu, sự an toàn của trái phiếu, tính đa dạng của chứng chỉ quỹ cho đến sự phức tạp của chứng khoán phái sinh, mỗi công cụ đều có một vai trò riêng trong việc giúp bạn đạt được mục tiêu tài chính.
Không chỉ dừng lại ở cổ phiếu và trái phiếu truyền thống, thị trường còn cung cấp đa dạng các sản phẩm khác. Chẳng hạn, giới thiệu tổng quan về công cụ phái sinh giúp nhà đầu tư quản lý rủi ro hoặc đầu cơ vào biến động giá của tài sản cơ sở. Trong số đó, bạn có thể khám phá hợp đồng quyền chọn, cho phép người nắm giữ quyền mua hoặc bán một tài sản ở mức giá xác định. Ngoài ra, việc tìm hiểu khái niệm và ứng dụng của quỹ giao dịch hoán đổi (ETF) cũng là lựa chọn hấp dẫn để đa dạng hóa danh mục đầu tư một cách hiệu quả.
Một nhà đầu tư thông thái không đặt tất cả vốn liếng vào một loại tài sản duy nhất. Thay vào đó, họ xây dựng một danh mục đầu tư đa dạng, kết hợp hài hòa giữa các loại chứng khoán để tối ưu hóa lợi nhuận và quản lý rủi ro một cách hiệu quả. Hành trình đầu tư là một quá trình học hỏi và tích lũy kinh nghiệm không ngừng.
Hãy bắt đầu hành trình của bạn ngay hôm nay. Giao dịch tại EBC để tiếp cận một nền tảng giao dịch chuyên nghiệp, các công cụ phân tích mạnh mẽ và sự hỗ trợ từ đội ngũ chuyên gia, giúp bạn tự tin đưa ra những quyết định đầu tư sáng suốt nhất.
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.
