Lãi suất cơ sở là gì? Vai trò, tác động và cách tính chuẩn

Lãi suất cơ sở là một chỉ số quan trọng trong hệ thống tài chính Việt Nam cũng như trên toàn thế giới, ảnh hưởng tới hàng loạt các hoạt động vay vốn, gửi tiền, đầu tư và chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước.

 

Việc hiểu rõ về khái niệm này giúp cá nhân, doanh nghiệp và các đối tượng liên quan dễ dàng đưa ra các quyết định tài chính phù hợp, tối ưu hóa lợi nhuận và kiểm soát rủi ro. Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu phân tích khái niệm, vai trò, tác động của lãi suất cơ sở, cũng như cách tính và các đặc điểm liên quan.

 

Lãi suất cơ sở là gì?

 

Lãi suất cơ sở, hay còn gọi là lãi suất tham chiếu hay lãi suất cơ bản, là một mức lãi suất chính do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố, làm căn cứ để các ngân hàng thương mại điều chỉnh lãi suất cho vay, gửi tiết kiệm cũng như các sản phẩm tài chính khác. Đây còn là chỉ số phản ánh xu hướng kinh tế, tình hình lạm phát, chính sách tiền tệ của quốc gia trong một giai đoạn nhất định.

 

Chúng ta có thể hiểu đơn giản rằng, lãi suất cơ sở là mức lãi suất mà ngân hàng trung ương xác định và công bố để làm nền tảng cho toàn bộ các hoạt động tài chính hay các ngân hàng thương mại trong hệ thống. Mức lãi suất này không cố định mà sẽ có những điều chỉnh thường xuyên dựa trên các yếu tố kinh tế, như là lạm phát, tăng trưởng GDP, tỷ lệ thất nghiệp cũng như chính sách điều hành của nhà nước.

 

Trong hệ thống ngân hàng và tài chính Việt Nam, lãi suất cơ sở chủ yếu chỉ áp dụng cho đồng Việt Nam và là cơ sở để xác định các mức lãi suất vay, cho vay, gửi tiết kiệm của các tổ chức tín dụng. Đồng thời, nó phản ánh những xu hướng của nền kinh tế trong ngắn hạn và trung hạn, giúp chính phủ và các tổ chức dự báo, điều chỉnh các chính sách phù hợp.

 

Lãi suất cơ sở còn được sử dụng như một chuẩn mực để các ngân hàng thương mại xây dựng chính sách lãi suất riêng, dựa trên khung lãi suất do Ngân hàng Nhà nước quy định. Đồng thời, có ý nghĩa trong việc kiểm soát lạm phát, kích thích tăng trưởng hoặc hạn chế các hoạt động tiêu dùng, đầu tư quá mức.

 

Công thức tính lãi suất ngân hàng cho vay sau kỳ điều chỉnh dựa vào lãi suất cơ sở cộng với biên độ lãi suất cho vay. Điều này giúp duy trì tính linh hoạt trong điều hành lãi suất, phù hợp với tình hình thực tế của thị trường và chính sách của nhà nước.

 

Công thức tính lãi suất ngân hàng cho vay sau kỳ điều chỉnh

 

Lãi suất ngân hàng cho vay sau kỳ điều chỉnh = Lãi suất cơ sở + Biên độ của lãi suất cho vay

 

Trong đó,

 

- Lãi suất cơ sở là mức lãi suất do Ngân hàng Nhà nước công bố, phản ánh chính sách tiền tệ chung.

 

- Biên độ lãi suất cho vay là phần chênh lệch cố định, quy định trong hợp đồng tín dụng, có thể điều chỉnh phù hợp với từng khách hàng và tình hình thị trường.

 

Phân biệt lãi suất cơ sở và lãi suất cơ bản

 

Chúng ta cần phân biệt rõ ràng giữa lãi suất cơ sở và lãi suất cơ bản của Ngân hàng Nhà nước ấn định. Trong đó,

 

- Lãi suất cơ sở là mức lãi suất tham chiếu, do ngân hàng trung ương công bố, dùng làm căn cứ để điều chỉnh các mức lãi suất thương mại trong hệ thống.

 

- Lãi suất cơ bản thường đề cập tới mức lãi suất do Ngân hàng Nhà nước ấn định hoặc ban hành nhằm mục tiêu kiểm soát lạm phát, thúc đẩy tăng trưởng hoặc duy trì ổn định tài chính.

 

Sự phân biệt rõ ràng này giúp các ngân hàng thương mại và các đối tượng sử dụng dễ dàng điều chỉnh các khoản vay theo đúng chính sách của nhà nước, tránh nhầm lẫn trong quá trình ra quyết định tài chính.

 

Vai trò của lãi suất cơ sở trong hệ thống tài chính và kinh tế

 

Lãi suất cơ sở đóng vai trò trung tâm trong việc ảnh hưởng đến nhiều hoạt động nội tại của nền kinh tế cùng hệ thống tài chính. Chủ yếu, nó giúp định hình các chính sách tiền tệ, kiểm soát lạm phát, thúc đẩy đầu tư và duy trì ổn định vĩ mô.

 

Quyết định vay vốn và đầu tư

 

Khi lãi suất cơ sở tăng, các doanh nghiệp, cá nhân sẽ phải đối mặt với chi phí vay vốn cao hơn, từ đó làm giảm khả năng tiếp cận nguồn vốn rẻ để mở rộng sản xuất hoặc tiêu dùng. Ngược lại, khi lãi suất giảm, việc vay vốn trở nên dễ dàng hơn, khuyến khích các chủ thể trong nền kinh tế đầu tư, tiêu dùng. Chính vì vậy, lãi suất cơ sở đóng vai trò quyết định trong các quyết định vay, đầu tư của các cá nhân và doanh nghiệp.

 

Thêm vào đó, lãi suất cơ sở còn là công cụ giúp các ngân hàng xác định lãi suất các khoản vay của mình. Do đó, nó có ảnh hưởng trực tiếp đến phần lợi nhuận, rủi ro của các ngân hàng thương mại trong hoạt động tín dụng.

 

Quản lý tiền gửi tiết kiệm

 

Ngoài ra, mức lãi suất cơ sở còn tác động mạnh đến đòn bẩy của các hoạt động gửi tiền tại ngân hàng. Khi lãi suất này tăng, ngân hàng có xu hướng điều chỉnh lãi suất gửi tiết kiệm theo chiều hướng tăng, nhằm thu hút được nhiều tiền gửi hơn để duy trì khả năng cho vay của mình.

 

Ngược lại, trong môi trường lãi suất thấp, các ngân hàng có thể giảm lãi suất gửi nhằm giảm chi phí, điều này cũng ảnh hưởng đến quyết định của khách hàng về việc gửi tiết kiệm, tích lũy hay đầu tư.

 

Định giá và quản lý rủi ro

 

Lãi suất cơ sở còn đóng vai trò quan trọng trong việc định giá các sản phẩm tài chính như trái phiếu, hợp đồng tương lai hay các quỹ đầu tư. Khi xác định mức lãi suất chuẩn, các ngân hàng, nhà đầu tư sẽ đánh giá rủi ro, kỳ vọng lợi nhuận để ra quyết định đầu tư hoặc cho vay phù hợp.

 

Chính sách lãi suất này còn giúp các cơ quan quản lý kiểm soát nguy cơ lạm phát, bảo vệ nền kinh tế khỏi các biến động lớn. Khi lãi suất cơ sở tăng, người tiêu dùng và doanh nghiệp có xu hướng hạn chế tiêu dùng, đầu tư, giảm áp lực lên lạm phát.

 

Tác động đến tỷ giá hối đoái

 

Lãi suất cơ sở còn trực tiếp ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái của đồng tiền nội địa. Khi lãi suất của Việt Nam tăng, đồng tiền đất nước trở nên hấp dẫn hơn đối với nhà đầu tư quốc tế, từ đó nâng cao giá trị của đồng Việt Nam. Ngược lại, giảm lãi suất sẽ khiến đồng tiền mất giá trị so với các đồng tiền khác.

 

Điều này mang ý nghĩa rất lớn trong việc duy trì cân đối cán cân thanh toán, kiểm soát nhập khẩu và xuất khẩu phù hợp, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động ngoại hối của đất nước.

 

Tác động đến chính sách chống lạm phát

 

Lãi suất cơ sở còn là công cụ chính trong chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước để kiểm soát lạm phát. Khi muốn hạn chế lạm phát, nhà điều hành sẽ nâng lãi suất cơ sở, gián tiếp làm giảm các hoạt động vay mượn, tiêu dùng, kéo theo giảm áp lực tăng giá. Điều này giúp kiểm soát giá cả và giữ vững quốc phát ổn định.

 

Khi nền kinh tế cần kích thích tăng trưởng, chính phủ có thể hạ lãi suất để thúc đẩy tiêu dùng, đầu tư, từ đó tạo ra động lực tăng trưởng. Chính vì vậy, lãi suất cơ sở thực sự là một công cụ linh hoạt, hiệu quả của chính sách tiền tệ vĩ mô.

 

Xác định lãi suất tối thiểu và tranh chấp

 

Lãi suất cơ sở còn làm căn cứ để xác định mức lãi suất tối thiểu cho các khoản vay và là chuẩn mực trong các tranh chấp liên quan đến lãi suất. Điều này giúp đảm bảo hoạt động vay vốn minh bạch, hợp pháp và ổn định, tránh các tranh chấp về lãi suất giữa các bên.

 

Tác động của lãi suất cơ sở

 

Lãi suất cơ sở không chỉ ảnh hưởng đến các chính sách và hoạt động tài chính, mà còn tác động đậm nét đến đời sống của từng cá nhân, doanh nghiệp và toàn bộ nền kinh tế.

 

Ảnh hưởng đối với khách hàng cá nhân

 

Trong cuộc sống, lãi suất cơ sở ảnh hưởng trực tiếp đến các khoản vay tiêu dùng, vay mua nhà và tiền gửi tiết kiệm của cá nhân. Khi lãi suất cơ sở tăng, các khoản vay cá nhân trở nên đắt đỏ hơn, dẫn đến việc người tiêu dùng phải cân nhắc kỹ trước khi vay. Ngược lại, lãi suất giảm giúp người vay có thể giảm chi phí lãi phải trả, khuyến khích tiêu dùng mạnh mẽ hơn.

 

Nếu mức lãi suất cơ sở duy trì ở mức cao, ngân hàng sẽ điều chỉnh tăng lãi suất tiền gửi để hút tiền gửi của khách hàng, từ đó tạo ra cạnh tranh trong ngành. Mặt khác, trong môi trường lãi suất thấp, khách hàng có thể cân nhắc các kênh đầu tư khác hoặc tiết kiệm để sinh lời tốt hơn.

 

Ảnh hưởng đối với doanh nghiệp

 

Lãi suất cơ sở ảnh hưởng rõ rệt đối với hoạt động kinh doanh của các công ty, tổ chức. Khi lãi suất tăng, chi phí vay vốn cao hơn, gây khó khăn cho các doanh nghiệp mở rộng sản xuất, đầu tư hoặc duy trì hoạt động. Thậm chí, các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể phải đối mặt với nguy cơ vỡ nợ nếu vay vốn quá nhiều trong điều kiện lãi suất tăng.

 

Ngược lại, một chính sách lãi suất phù hợp, linh hoạt, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn rẻ hơn, mở rộng hoạt động, nâng cao năng suất và tạo ra việc làm. Đặc biệt, trong giai đoạn tăng trưởng kinh tế, lãi suất thấp càng được xem là thúc đẩy quá trình phát triển doanh nghiệp, tạo lợi thế cạnh tranh.

 

Ảnh hưởng đối với ngân hàng thương mại

 

Lãi suất cơ sở quyết định phần lớn lợi nhuận của ngân hàng thương mại trong hoạt động cho vay. Khi lãi suất tăng, ngân hàng có thể gặp khó trong việc thu hồi khoản vay, đặc biệt nếu khách hàng không thể trả nợ đúng hạn do lãi suất quá cao. Điều này có thể dẫn đến tăng nợ xấu, giảm lợi nhuận ngân hàng.

 

Trong khi đó, trong môi trường lãi suất thấp, các ngân hàng có nhiều cơ hội mở rộng cho vay, tăng lợi nhuận từ phí và lãi suất chênh lệch, cũng như tạo cơ hội cạnh tranh tốt hơn trong thị trường.

 

Tổng hợp lãi suất cơ sở của các ngân hàng tại Việt Nam

 

Trong bối cảnh thị trường tài chính ngày càng cạnh tranh, các ngân hàng thương mại tại Việt Nam liên tục điều chỉnh và công bố các mức lãi suất cơ sở khác nhau để phù hợp với chính sách của Ngân hàng Nhà nước cũng như xu hướng thị trường. Dưới đây là một bảng tóm tắt mức lãi suất của một số ngân hàng lớn trong năm 2023-2024:

 

Ngân hàng	Mức lãi suất cơ sở (năm)	Thời điểm điều chỉnh	Ghi chú
Techcombank	8.2% trở lên	1/7/2023	Phục vụ vay, gửi tiết kiệm và các dịch vụ tài chính khác
Vietcombank	7.4% - 7.9%	Tháng 11/2022, 7/2023	Đối với các kỳ hạn từ 12-60 tháng
VietinBank	6.3% - 7.4%	2023	Tùy theo loại hình vay, kỳ hạn và loại tiền tệ
BIDV	6.5% - 8.8%	2024	Đa dạng theo hợp đồng tín dụng và hình thức vay
ACB	8.5% - 9.5%	2022-2023	Phù hợp với các khoản vay cá nhân và doanh nghiệp

 

Việc theo dõi biến động lãi suất của các ngân hàng giúp khách hàng có phần linh hoạt trong việc lựa chọn ngân hàng, hình thức vay hay gửi tiền phù hợp với mục tiêu tài chính của mình. Đồng thời, chính phủ và Ngân hàng Nhà nước luôn duy trì sự điều hành hợp lý để đảm bảo tính cân đối, ổn định của thị trường tài chính.

 

Lãi suất cơ sở trong Lãi suất thả nổi

 

Lãi suất thả nổi, hay còn gọi là lãi suất biến động, là loại lãi suất mà tỷ lệ của nó không cố định mà thay đổi theo các chỉ số thị trường như lãi suất cơ sở. Đây là hình thức phổ biến đối với các khoản vay dài hạn, giúp người vay và ngân hàng có thể linh hoạt thích ứng với biến động của thị trường tài chính.

 

Lãi suất thả nổi là gì?

 

Lãi suất thả nổi phản ánh biến động của các nhân tố kinh tế như huy động vốn, chính sách của Ngân hàng Nhà nước, tăng trưởng kinh tế hoặc tình hình thị trường ngoại hối. Thay vì cố định trong hợp đồng, lãi suất này sẽ được điều chỉnh định kỳ, thường là 1 tháng, 3 tháng hoặc 6 tháng.

 

Trong thực tế, cách tính lãi suất thả nổi dựa vào lãi suất cơ sở cộng với biên độ cố định. Khi lãi suất cơ sở có xu hướng tăng, lãi suất thả nổi cũng tăng theo, gây ra nhiều tác động tích cực hoặc tiêu cực đến các khoản vay.

 

Công thức tính lãi suất thả nổi

 

Mức lãi thả nổi = Lãi suất cơ sở + Biên độ lãi suất

 

Trong đó,

 

- Lãi suất cơ sở biến động theo các yếu tố thị trường và chính sách của Ngân hàng Nhà nước.

 

- Biên độ lãi suất là phần chênh lệch cố định, thỏa thuận rõ trong hợp đồng vay.

 

Cách tính lãi vay hàng tháng theo lãi suất thả nổi

 

Lãi vay hàng tháng = Dư nợ vay * Lãi suất thả nổi tháng (tính theo phần trăm hàng tháng)

 

Ví dụ: Khách hàng vay 100 triệu VND trong 12 tháng, lãi suất thả nổi 3 tháng đầu là 1.25%/tháng, sau đó điều chỉnh xuống còn 1%/tháng. Các khoản lãi này sẽ tính theo dư nợ gốc còn lại, chung một nguyên tắc.

 

Ưu điểm và hạn chế của lãi suất thả nổi

 

Ưu điểm:

 

- Người vay dễ hưởng lợi khi thị trường giảm lãi suất, tiết kiệm chi phí vay.

 

- Giúp ngân hàng và nhà đầu tư thích ứng nhanh với biến động của thị trường.

 

Hạn chế:

 

- Người vay gặp khó khăn trong dự đoán chi phí vay hàng tháng, tháng, dễ bị động khi lãi suất thị trường tăng.

 

- Có thể gây ra biến động lớn trong kế hoạch tài chính dài hạn của các đối tượng vay.

 

So sánh lãi suất thả nổi và cố định

 

Đặc điểm	Lãi suất thả nổi	Lãi suất cố định
Khái niệm	Biến động theo thời gian theo các chỉ số thị trường	Không thay đổi suốt thời gian hợp đồng
Ảnh hưởng thị trường	Bị ảnh hưởng bởi biến động của xu hướng lãi suất	Không bị ảnh hưởng, ổn định, dễ dự trù chi phí
Phù hợp sử dụng	Dài hạn, kỳ vọng thị trường lãi suất giảm hoặc ổn định	Ngắn hạn, mong muốn ổn định, ít biến động

 

Việc lựa chọn giữa lãi suất thả nổi và cố định phụ thuộc vào kỳ vọng của người vay về xu hướng lãi suất trong tương lai cũng như khả năng chịu đựng rủi ro tài chính của mình.

 

Kết luận

 

Dễ nhận thấy, lãi suất cơ sở là một công cụ chiến lược quan trọng trong điều hành chính sách tiền tệ quốc gia, ảnh hưởng mạnh mẽ đến toàn bộ hành lang lãi suất của hệ thống ngân hàng thương mại, các khoản vay, gửi tiết kiệm, đầu tư và tỷ giá hối đoái.

 

Hiểu rõ về cách tính, vai trò, tác động của lãi suất cơ sở giúp các cá nhân, doanh nghiệp và tổ chức đưa ra những quyết định tài chính hiệu quả hơn, phù hợp với điều kiện thị trường. Sự biến đổi của lãi suất này cũng là cảnh báo, công cụ điều hành, cân nhắc giữa các mục tiêu phát triển và kiểm soát lạm phát của chính phủ, góp phần giữ vững an toàn và ổn định cho nền kinh tế.

 

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.