Financial inclusion (tài chính toàn diện) là gì?

Trong thời đại ngày nay, khi công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ và toàn cầu hóa ngày càng mở rộng, các vấn đề liên quan đến khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính của mọi người ngày càng trở nên cấp thiết. Financial inclusion hay còn gọi là tài chính toàn diện không chỉ đơn thuần là việc cung cấp các dịch vụ tài chính mà còn là sự đảm bảo rằng mọi người, đặc biệt là các nhóm dân cư dễ bị tổn thương, có thể dễ dàng và thuận tiện tiếp cận các sản phẩm và dịch vụ tài chính cần thiết để nâng cao chất lượng cuộc sống, thúc đẩy phát triển bền vững và xoá bỏ đói nghèo.

Trong bài viết này, EBC sẽ đi sâu tìm hiểu về khái niệm tài chính toàn diện, những thách thức hiện tại mà thế giới đang đối mặt, lý do vai trò của nó ngày càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh toàn cầu và các giải pháp hiện đại, sáng tạo đang được thúc đẩy để thúc đẩy sự bao trùm của các dịch vụ tài chính. Mục tiêu cuối cùng của bài viết chính là giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của financial inclusion, để từ đó có thể chung tay góp sức xây dựng một hệ thống tài chính công bằng hơn cho tất cả mọi người.

Financial inclusion (tài chính toàn diện) là gì?

Chúng ta thường nghe thấy khái niệm tài chính toàn diện được nhắc đến rất nhiều trong các chính sách phát triển kinh tế xã hội của các quốc gia cũng như trong các chiến lược toàn cầu của các tổ chức quốc tế như World Bank, IMF, Liên hợp quốc. Vậy tài chính toàn diện thực chất là gì? Đây là một khái niệm phức tạp, đòi hỏi chúng ta phải xem xét các khía cạnh khác nhau từ định nghĩa, ý nghĩa đến các thành phần chủ yếu cấu thành.

Định nghĩa

Tài chính toàn diện là một hệ thống trong đó các dịch vụ tài chính chính thống được cung cấp một cách đồng bộ, phù hợp và có trách nhiệm cho tất cả các cá nhân, đặc biệt là những người có thu nhập thấp, nhóm dân cư dễ bị tổn thương hoặc sống ở vùng sâu vùng xa. Mục tiêu chính của nó là đảm bảo rằng mọi người đều có quyền truy cập vào các dịch vụ như giao dịch ngân hàng, tiết kiệm, vay vốn, bảo hiểm, đầu tư, nhằm nâng cao khả năng tự chủ tài chính và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Đi sâu hơn, tài chính toàn diện không chỉ đơn thuần là việc cung cấp dịch vụ tài chính mà còn là một chiến lược tổng thể, hướng tới việc xây dựng hệ sinh thái tài chính mở, bao trùm và có trách nhiệm xã hội. Điều này bao gồm các chính sách phù hợp, các giải pháp công nghệ sáng tạo, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về việc sử dụng các dịch vụ tài chính một cách an toàn và hiệu quả.

Ý nghĩa của tài chính toàn diện

Có thể nói, financial inclusion mang ý nghĩa mang lại nhiều giá trị chính sách, kinh tế và xã hội quan trọng. Việc thúc đẩy tài chính toàn diện sẽ giúp:

- Xoá bỏ nghèo đói: Khi các nhóm dân cư có thể tiếp cận nguồn vốn và các dịch vụ tài chính, họ sẽ dễ dàng phát triển các hoạt động sản xuất, kinh doanh nhỏ, nâng cao thu nhập.

- Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế: Các doanh nghiệp nhỏ, các nhà kinh doanh cá thể sẽ có thể mở rộng hoạt động, tạo ra việc làm mới và góp phần phát triển nền kinh tế địa phương.

- Xây dựng xã hội bình đẳng: Giảm bớt sự chênh lệch giàu nghèo và bất bình đẳng về cơ hội tiếp cận dịch vụ tài chính.

- Nâng cao khả năng phòng tránh rủi ro: Người dân có thể tích góp, tiết kiệm, mua bảo hiểm để ứng phó với các rủi ro, thiên tai, dịch bệnh hoặc khủng hoảng kinh tế.

Các thành phần chính của tài chính toàn diện

Để hiểu rõ hơn về tài chính toàn diện, chúng ta cần khám phá các thành phần chính cấu thành mô hình này. Có thể chia thành bốn nhóm chính:

- Có tài khoản ngân hàng: Mọi cá nhân, hộ gia đình đều có quyền mở và duy trì tài khoản ngân hàng, qua đó dễ dàng thực hiện các giao dịch cơ bản như gửi, rút tiền, chuyển khoản.

- Có khả năng vay vốn: Đảm bảo người dân, doanh nghiệp nhỏ dễ dàng tiếp cận các khoản vay nhỏ, vay trung hạn phục vụ mục đích sản xuất, tiêu dùng hoặc phát triển doanh nghiệp.

- Tiếp cận bảo hiểm và cơ hội đầu tư: Người dân có thể mua các loại bảo hiểm như y tế, nhà cửa, tai nạn, giúp phòng chống rủi ro và ổn định cuộc sống.

- Dịch vụ thiết kế riêng theo nhu cầu: Các dịch vụ tài chính được thiết kế dựa trên từng nhóm đối tượng, đảm bảo các yếu tố phải chăng, tiện lợi và đáng tin cậy, phù hợp với khả năng tài chính và nhu cầu của từng cá nhân hoặc cộng đồng.

Thực trạng thiếu hụt tài chính toàn diện

Tuy nhiên, thực tế toàn cầu vẫn còn nhiều thách thức to lớn trong việc thúc đẩy financial inclusion. Mặc dù mục tiêu phát triển bền vững đặt ra các mục tiêu lớn, song các số liệu thống kê cho thấy khoảng cách về tiếp cận dịch vụ tài chính vẫn còn rất rõ rệt và kéo dài.

Quy mô vấn đề

Theo các báo cáo tổng kết của các tổ chức quốc tế, khoảng một nửa số người trưởng thành trên thế giới vẫn chưa có tài khoản ngân hàng. Điều này đồng nghĩa với việc hơn 2,5 tỷ người chưa tiếp cận được các dịch vụ tài chính chính thống, có nghĩa rằng khả năng tiếp cận một hệ thống ngân hàng hoặc dịch vụ tài chính truyền thống còn quá xa vời đối với phần lớn dân số thế giới.

Con số này đặc biệt nghiêm trọng ở các quốc gia đang phát triển, nơi có tới 60% người dân không có tài khoản ngân hàng, trong khi tại các quốc gia phát triển, tỷ lệ này chỉ là 11%. Điều này phản ánh rõ sự chênh lệch về phát triển kinh tế, hệ quả của các yếu tố địa lý, chính sách quản lý và nhận thức cộng đồng.

Ngoài ra, có khoảng 1,7 tỷ người không có quyền tiếp cận các dịch vụ tài chính dù họ có nhu cầu thực sự. Các đặc điểm khu vực, trình độ giáo dục, địa vị xã hội và quy mô hộ gia đình là những yếu tố quyết định ảnh hưởng lớn đến khả năng tiếp cận.

Nguyên nhân dẫn đến việc bị loại trừ khỏi hệ thống tài chính

Khoảng cách địa lý

Nhiều người sống tại các vùng nông thôn hoặc vùng sâu vùng xa, nơi không có chi nhánh ngân hàng hoặc các trung tâm dịch vụ tài chính gần, khiến việc tiếp cận trở nên rất khó khăn. Việc quá ít chi nhánh ngân hàng trong phạm vi sinh sống khiến người dân phải đi hàng chục cây số để giao dịch, dẫn đến chi phí, thời gian và rủi ro cao.

Nhận thức và niềm tin

Không ít người nghĩ rằng dịch vụ ngân hàng chỉ phù hợp với nhóm người giàu hoặc doanh nhân. Họ còn thiếu hiểu biết về các dịch vụ tài chính, hoặc không tin tưởng vào hệ thống ngân hàng do các vấn đề liên quan đến gian lận, thất thoát hoặc các vụ lừa đảo. Do đó, các nhóm dân cư này chọn bỏ qua hoặc hạn chế tiếp cận dịch vụ tài chính.

Hạn chế về tài chính và xã hội

Thu nhập không đều đặn, trình độ học vấn hạn chế, vị trí xã hội thấp làm cho khả năng chi trả phí dịch vụ, duy trì tài khoản hay vay vốn của họ bị hạn chế. Các dịch vụ tài chính truyền thống thường yêu cầu các giấy tờ xác minh rất chặt chẽ, điều này khiến nhiều người không đáp ứng đủ điều kiện để tham gia.

Loại trừ tự nguyện và không tự nguyện

Một số người tự nguyện chọn không sử dụng dịch vụ tài chính vì lý do theo văn hóa, tôn giáo hoặc cảm thấy không cần thiết. Một số khác muốn hưởng lợi thông qua thành viên trong gia đình hoặc cộng đồng. Trong khi đó, loại trừ không tự nguyện là những cá nhân và doanh nghiệp muốn tiếp cận hệ thống tài chính nhưng chính hệ thống hoặc chính sách chưa đáp ứng được nhu cầu hoặc còn quá hạn chế.

Những nhóm dễ bị tổn thương

Chẳng hạn như người bị ảnh hưởng bởi thiên tai, các trường hợp y tế khẩn cấp, hoặc các doanh nghiệp, hộ gia đình chịu ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế đều cần tiếp cận các dịch vụ tài chính để đối phó và duy trì hoạt động sống còn.

Tầm quan trọng của tài chính toàn diện

Trong bối cảnh toàn cầu hoá, tài chính toàn diện không chỉ mang ý nghĩa về mở rộng khả năng tiếp cận đầu tư, tín dụng hay bảo hiểm mà còn là một trụ cột giúp xây dựng nền kinh tế vững mạnh, giảm nghèo, giảm bất bình đẳng cũng như xây dựng xã hội công bằng hơn.

Đối với cá nhân: mở rộng cơ hội tự chủ tài chính

Việc dễ dàng tiếp cận dịch vụ tài chính mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho từng cá nhân. Người dân có thể tiết kiệm, duy trì quỹ dự phòng, thực hiện các giao dịch lớn như mua nhà, xe hoặc dành dụm cho những mục tiêu dài hạn như giáo dục, chăm sóc sức khỏe.

Đồng thời, khả năng quản lý tài chính cá nhân không chỉ giúp duy trì cuộc sống ổn định mà còn giúp người dân đầu tư vào tương lai, nâng cao mức sống, giảm thiểu rủi ro do thiên tai, dịch bệnh hoặc biến động kinh tế.

Nâng cao nhận thức về tài chính giúp người dân thấu hiểu rõ các chính sách vay vốn, bảo hiểm, tiết kiệm đúng cách, qua đó tạo nền tảng vững chắc để phát triển một cộng đồng độc lập, tự chủ và bền vững hơn.

Đối với doanh nghiệp: thúc đẩy phát triển, đổi mới sáng tạo

Các doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, dịch vụ hoặc thương mại, thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn vay chính thức. Việc không có khả năng vay vốn hạn chế khả năng mở rộng hoạt động, đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất và sức cạnh tranh trên thị trường.

Microloan (vay vi mô) trở thành một công cụ hữu hiệu, giúp các hộ kinh doanh cá thể có thể mở rộng quy mô, tạo ra nhiều việc làm mới. Có thể lấy ví dụ về các mô hình vay vốn nhỏ ở các trung tâm cộng đồng, quỹ tín dụng hoặc qua các nền tảng công nghệ số giúp chúng ta thấy rõ hơn tác động tích cực của tài chính toàn diện.

Thanh toán kỹ thuật số và các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt còn giúp thủ tục nhanh gọn, giảm thiểu rủi ro mất tiền, rút ngắn thời gian xử lý giao dịch, góp phần thúc đẩy nền kinh tế địa phương và quốc gia.

Đối với nền kinh tế và xã hội: xây dựng một xã hội cân bằng và phát triển

Thiếu hụt tài chính toàn diện là một trong những rào cản lớn ngăn không cho các quốc gia phát triển toàn diện, bền vững. Việc thúc đẩy financial inclusion sẽ giúp:

- Tăng trưởng kinh tế: Các chuyên gia nhận định rằng, nếu tỉ lệ tiếp cận dịch vụ tài chính của các nhóm dân cư dễ bị tổn thương tăng, nền kinh tế sẽ tăng trưởng nhanh hơn, giảm đói nghèo rõ rệt.

- Giảm nghèo và bất bình đẳng: Các dịch vụ tài chính giúp các nhóm yếu thế nâng cao thu nhập, giảm khoảng cách giàu nghèo, thúc đẩy bình đẳng xã hội.

- Giải quyết các vấn đề tồn đọng: Nạn đói nghèo, thất nghiệp, rủi ro tai ương, dịch bệnh... đều có thể giảm thiểu các tác động tiêu cực nhờ khả năng tiếp cận các dịch vụ bảo hiểm, tín dụng, tiết kiệm phù hợp.

Ngoài ra, tài chính toàn diện còn xây dựng một cộng đồng đoàn kết, giúp giảm thiểu các tâm lý lo ngại, thói quen trì hoãn khi tiếp cận các dịch vụ tài chính, và góp phần xây dựng xã hội năng động, sáng tạo hơn.

Việc đặt ra các mục tiêu rõ ràng trong lĩnh vực này, như các quốc gia hướng tới bao trùm dịch vụ tài chính cho tối thiểu 70-80% dân cư, chính là hướng đi đúng đắn góp phần cho sự phát triển bền vững.

Các giải pháp thúc đẩy tài chính toàn diện

Trong câu chuyện nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính, các giải pháp ngày càng đa dạng và sáng tạo, đặc biệt dựa vào sự phát triển của công nghệ số. Trong suốt quá trình hình thành và phát triển, microfinance (tài chính vi mô) từng là giải pháp ban đầu, còn hiện nay, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo đang mở ra các cơ hội mới.

Cách tiếp cận trong quá khứ: Tài chính vi mô

Muhammad Yunus - người sáng lập Ngân hàng Grameen tại Bangladesh, là biểu tượng tiêu biểu của cách tiếp cận này. Thông qua các khoản vay nhỏ, chủ yếu dưới 100 đô la Mỹ, giúp người nghèo và các hộ dân tộc thiểu số vượt qua nghèo đói, làm giàu chính đáng. Đây là phương pháp quen thuộc đã góp phần mở rộng tiếp cận tài chính cho các nhóm dễ bị tổn thương, đặc biệt người nghèo vùng nông thôn.

Từng được ca ngợi như một bước đột phá lớn trong lịch sử phát triển, giáo dục cải thiện cuộc sống qua microfinance đã giúp hàng triệu người thoát nghèo. Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng tồn tại nhiều vấn đề như nợ cao, khả năng trả nợ hạn chế, gây ra hậu quả tiêu cực đến hiệu quả phát triển của mô hình này.

Các giải pháp hiện đại và tương lai: Công nghệ là chìa khóa

Công nghệ số, đặc biệt là ngân hàng di động (mBanking), đã thay đổi cách thức các dịch vụ tài chính tiếp cận người dân. Trong đó, điện thoại di động trở thành cánh tay đắc lực, đặc biệt ở các khu vực nông thôn chưa có điều kiện xây dựng các chi nhánh ngân hàng truyền thống.

Ngân hàng di động

- Cho phép người dân chuyển tiền, gửi tiết kiệm, vay vốn dễ dàng qua điện thoại.

- Giảm thiểu chi phí vận hành và mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính xa xôi.

- Ví dụ điển hình như M-Pesa ở Kenya, đã giúp hàng triệu người dân nông thôn có thể nắm bắt các dịch vụ tài chính cơ bản chỉ từ chiếc điện thoại.

Hệ thống thanh toán kỹ thuật số

Không chỉ hỗ trợ các giao dịch nhỏ, các hệ thống này còn giúp xác thực danh tính, phòng tránh gian lận, tạo ra một hành lang an toàn cho các giao dịch lớn hơn, thúc đẩy tính minh bạch và hiệu quả.

Trí tuệ nhân tạo (AI)

AI giúp phân tích dữ liệu người dùng, từ đó tạo ra các sản phẩm tài chính cá nhân phù hợp, giảm thiểu rủi ro và tối ưu hoá lợi ích. Các chatbot hỗ trợ khách hàng, các nền tảng tư vấn tài chính ảo, đều góp phần mở rộng phạm vi tiếp cận các dịch vụ tài chính.

Vai trò của giáo dục tài chính và dịch vụ phù hợp

Không thể phủ nhận, giáo dục tài chính đóng vai trò then chốt. Người dùng cần hiểu rõ cách sử dụng các dịch vụ tài chính đúng cách để tránh rủi ro, tiêu cực trong sử dụng.

Các chương trình học trực tuyến, các nền tảng cộng đồng giúp mọi người tiếp cận kiến thức tài chính dễ dàng hơn. Đồng thời, các dịch vụ tài chính được thiết kế phù hợp với từng nhóm đối tượng, đáp ứng nhu cầu đa dạng và đảm bảo tính phải chăng, tiện lợi, đáng tin cậy.

Ai được hưởng lợi và làm thế nào để tham gia?

Chúng ta đều biết, tài chính toàn diện hướng tới việc giúp các nhóm yếu thế, nghèo đói, người dân vùng sâu vùng xa, phụ nữ, doanh nghiệp nhỏ và vừa, các cộng đồng dễ bị tổn thương, có thể tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính một cách bình đẳng.

Các đối tượng hưởng lợi

- Các cá nhân có thu nhập thấp hoặc bất kỳ ai gặp khó khăn về tài chính.

- Phụ nữ, đặc biệt các nhóm phụ nữ ở vùng nông thôn, các quốc gia đang phát triển, nơi mà quyền tiếp cận tài chính còn nhiều hạn chế.

- Các doanh nghiệp nhỏ, các hộ gia đình nông thôn, đặc biệt những người gửi tiền và vay vốn để hỗ trợ sản xuất, kinh doanh.

- Những người dễ bị tổn thương trước các cú sốc tự nhiên hoặc khủng hoảng kinh tế như thiên tai, dịch bệnh, biến động tài chính lớn.

Vai trò của các bên liên quan

- Chính phủ và các tổ chức quản lý nhà nước đóng vai trò xây dựng chính sách phù hợp, thúc đẩy công nghệ số, xây dựng hệ sinh thái tài chính mở, an toàn và thân thiện với người dùng.

- Các tổ chức tài chính vi mô và công ty fintech đóng vai trò trực tiếp cung cấp dịch vụ, giúp mở rộng mạng lưới tiếp cận.

- Cộng đồng, các tổ chức phi chính phủ cũng góp phần nâng cao ý thức, kiến thức tài chính, đồng thời vận động các chính sách hỗ trợ người dân dễ dàng hòa nhập vào hệ thống tài chính.

Làm thế nào để bạn có thể tham gia?

- Ủng hộ các tổ chức, sáng kiến thúc đẩy tài chính toàn diện: như các quỹ hỗ trợ, chương trình nâng cao ý thức cộng đồng.

- Vận động chính sách: bằng cách tạo áp lực để chính phủ ban hành các chính sách thúc đẩy dịch vụ tài chính cho nhóm yếu thế.

- Sử dụng dịch vụ tài chính một cách có trách nhiệm: duy trì thói quen tiết kiệm, trả nợ đúng hạn, minh bạch trong các giao dịch.

- Chia sẻ kiến thức: giúp cộng đồng của bạn hiểu rõ hơn về các lợi ích của tài chính toàn diện, góp phần xây dựng cộng đồng tự lực, bền vững hơn.

Kết luận

Tài chính toàn diện là chiến lược cốt lõi mang lại khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính cho toàn bộ cộng đồng, đặc biệt là các nhóm yếu thế, nhằm xây dựng một xã hội công bằng, tăng trưởng bền vững và giảm nghèo hiệu quả. Dù còn nhiều thách thức, những tiến bộ về công nghệ, chính sách và giáo dục đang mở ra các cơ hội mới để mở rộng phạm vi tiếp cận, nâng cao chất lượng dịch vụ và tạo nên một hệ thống tài chính phổ quát, thân thiện, phù hợp với nhu cầu đa dạng của từng người dân.

Chính vì thế, sự chung tay của tất cả các bên liên quan - từ chính phủ, doanh nghiệp, cộng đồng đến từng cá nhân - là nền tảng để hướng tới một thế giới mà mọi người đều có quyền lợi bình đẳng trong lĩnh vực tài chính, góp phần xây dựng một tương lai thịnh vượng và bền vững hơn cho tất cả.

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.