Đăng vào: 2025-11-18
AidData, viện nghiên cứu thuộc ĐH William & Mary (Mỹ), vừa công bố nghiên cứu mới nhất cho thấy Hoa Kỳ là nước được Trung Quốc cho vay nhiều nhất trên thế giới, với tổng quy mô lên tới hơn 200 tỷ USD (tính đến năm 2023).
Các khoản vay này được rót vào khoảng 2.500 dự án tại Mỹ, bao gồm các dự án cơ sở hạ tầng chiến lược và các công ty công nghệ cao. Cùng với đó, AidData ghi nhận tổng vốn cho vay và viện trợ của Trung Quốc trên toàn cầu từ 2000-2023 đạt khoảng 2,2 nghìn tỷ USD, cao gấp đôi ước tính trước đây.
Báo cáo nhận định kết quả này là “bất ngờ và nghịch lý”, vì trong khi Washington lâu nay cảnh báo các nước khác về rủi ro vay nợ Trung Quốc, thì Mỹ chính là người thu hưởng các khoản vay lớn nhất từ Bắc Kinh.
Các ý chính:
AidData ghi nhận Mỹ nhận hơn 200 tỷ USD vay của các ngân hàng chính sách và ngân hàng thương mại nhà nước Trung Quốc trong 25 năm qua (2000-2023), nhiều nhất trong các quốc gia thế giới. Quy mô này gấp khoảng 3 lần so với Anh (60 tỷ USD) và cao hơn tổng số của Liên minh châu Âu (EU, khoảng 161 tỷ USD).
Khoản tín dụng Trung Quốc cấp cho Mỹ được sử dụng cho khoảng 2.500 dự án trên khắp đất nước, trong đó có nhiều dự án cơ sở hạ tầng quan trọng (đường ống dẫn khí, đường truyền điện, cảng biển, sân bay) và hỗ trợ phát triển công nghệ cao.
Chẳng hạn, các ngân hàng Trung Quốc đã tài trợ xây dựng đường ống khí LNG ở Texas - Louisiana, các nhà ga quốc tế tại sân bay JFK (New York) và LAX (Los Angeles), trung tâm dữ liệu lớn ở bang Virginia, hay các đường ống dẫn dầu Dakota Access và Matterhorn Express.
Một phần lớn cho vay đã hỗ trợ các công ty công nghệ cao và chuỗi cung ứng then chốt: Trung Quốc cấp tín dụng cho các tập đoàn Mỹ trong danh sách Fortune 500 (Amazon, Boeing, Tesla, v.v.), đồng thời cấp hàng chục tỷ USD để doanh nghiệp Trung Quốc thâu tóm các công ty Mỹ về chip bán dẫn, sinh học (DNA) hay robot.
Theo AidData, sau khi Trung Quốc công bố kế hoạch “Sản xuất tại Trung Quốc 2025” tăng cường năng lực công nghệ, tỷ lệ các dự án nhạy cảm tại Mỹ (robot, bán dẫn, lượng tử, sinh học…) đã tăng mạnh từ 46% lên 88% trong các thương vụ mua bán do Bắc Kinh tài trợ.
Trên bình diện toàn cầu, Trung Quốc đã cho vay khoảng 2,2 nghìn tỷ USD trong giai đoạn 2000-2023. Điểm đáng chú ý là Trung Quốc đang dần chuyển hướng cho vay từ các nước đang phát triển sang các nền kinh tế phát triển: đến năm 2023, chỉ còn khoảng 12% khoản vay tập trung vào nhóm nước thu nhập thấp (giảm từ 88% năm 2000), trong khi 76% khoản vay (năm 2023) dành cho các nước thu nhập trung bình - cao (tăng từ 24% năm 2000).
AidData cho biết Bắc Kinh vẫn là “chủ nợ chính thức lớn nhất thế giới” và hoạt động tín dụng đã được mở rộng sang hầu hết các nền kinh tế tiên tiến, tập trung vào hạ tầng chiến lược, khoáng sản quý hiếm và công nghệ cao (như chip, AI, năng lượng sạch).
Các chuyên gia cảnh báo vấn đề minh bạch và an ninh liên quan: nhiều khoản vay của Trung Quốc được che giấu qua các công ty bình phong tại Cayman, Bermuda hay Delaware để “không ai phát hiện nguồn vốn”.
Giám đốc AidData Brad Parks gọi phát hiện trên là “thật trớ trêu”, bởi Washington đã cảnh báo các đồng minh tránh vay nợ Trung Quốc nhưng chính Mỹ lại nhận vay nhiều nhất.
Nhiều ý kiến từ Hội đồng Quan hệ Đối ngoại và Ủy ban Đánh giá Kinh tế-An ninh Mỹ-Trung cũng lo ngại dòng vốn Trung Quốc có thể bị dùng như một công cụ chiến lược, giúp Bắc Kinh tăng sức mạnh công nghệ của họ.
Ngân hàng Thế giới và IMF từng cảnh báo việc “đặt tài sản thế chấp không liên quan” trong các khoản vay Trung Quốc có thể gây rủi ro nghiêm trọng cho các nước đi vay.
Báo cáo của AidData dựa trên khai thác hơn 246.000 nguồn dữ liệu công khai ở 200 quốc gia và vùng lãnh thổ. Kết quả cho thấy trong giai đoạn 2000-2023, Trung Quốc đã cam kết tổng cộng khoảng 2,2 nghìn tỷ USD cho vay và viện trợ ra nước ngoài.
Con số này gấp đôi ước tính cũ và gấp gần 2 lần so với năm ngoái (2023, Trung Quốc cho vay khoảng 140 tỷ USD, cao gấp đôi con số tương đương của Mỹ). Brad Parks (Giám đốc AidData) đánh giá phần lớn khoản vay này được dùng cho hạ tầng chiến lược, khoáng sản quan trọng và mua lại công nghệ cao của các nước vay.
Trong 20 năm qua, tỉ lệ khoản vay của Trung Quốc dành cho các quốc gia thu nhập thấp liên tục giảm: từ chiếm tới 88% (2000) xuống chỉ còn 12% (2023). Ngược lại, các nước thu nhập trung bình và cao đã nhận phần lớn dòng vốn mới (76% trong năm 2023).
Nói cách khác, Trung Quốc ngày càng mở rộng cho vay vào các nền kinh tế phát triển - theo AidData, Bắc Kinh đang rót vốn vào các dự án chiến lược ở phương Tây, bao gồm chuỗi cung ứng chất bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, năng lượng sạch… thay vì chỉ tập trung vào các quốc gia đang phát triển như trước.
Ví dụ, Anh nhận khoảng 60 tỷ USD vốn vay từ Trung Quốc, EU khoảng 161 tỷ USD, và nhiều đồng minh khác như Đức, Úc hay Hà Lan cũng lọt danh sách các nước vay lớn (theo AidData).
Theo báo cáo AidData, Mỹ chính là điểm đến lớn nhất của vốn vay Trung Quốc. Tính từ năm 2000 đến 2023, các định chế tài chính của chính phủ Trung Quốc đã cung cấp hơn 200 tỷ USD tín dụng cho Mỹ, cho khoảng 2.500 dự án trên khắp cả nước.
Giữa bối cảnh Mỹ luôn cảnh báo đồng minh về “bẫy nợ” Trung Quốc, phát hiện này được coi là “nghịch lý” vì Mỹ lại là người vay nhiều nhất. AidData miêu tả Trung Quốc hiện “hoạt động ở mọi ngóc ngách và ngành” của nền kinh tế Mỹ: vốn được sử dụng để xây dựng cơ sở hạ tầng quan trọng (như dự án khí hóa lỏng (LNG) ở Texas và Louisiana; đường truyền điện cao áp từ Canada đến New York; trung tâm dữ liệu lớn ở Virginia; nhà ga sân bay JFK và LAX).
Ngoài ra, các ngân hàng Trung Quốc cũng cấp các khoản tín dụng quay vòng cho các công ty Mỹ (như Amazon, Boeing, Tesla, Qualcomm, Disney…), giúp các doanh nghiệp này mở rộng sản xuất và kinh doanh.
Song song đó, nhiều khoản vay bí mật của Trung Quốc đã hỗ trợ các công ty Trung Quốc mua lại doanh nghiệp Mỹ trong lĩnh vực công nghệ. Ví dụ được AidData nêu ra là Trung Quốc hỗ trợ tài chính 150 triệu USD cho một công ty Trung Quốc thâu tóm nhà máy robot ở Michigan năm 2016, hay khoản vay 1,2 tỷ USD để nắm 80% cổ phần hãng bảo hiểm Ironshore (có khách hàng là nhân viên CIA, FBI) năm 2015. Nhiều thương vụ được thực hiện qua các công ty bình phong ở Cayman hoặc Delaware, khiến giới chức Mỹ không kịp nhận ra ngay “nguồn vốn Nhà nước” phía sau.
Kết quả là, trong các lĩnh vực nhạy cảm như AI, viễn thông, quốc phòng hay bán dẫn, Trung Quốc đã có nguồn tài chính hỗ trợ mạnh mẽ. Theo Brad Parks, đây là cách Bắc Kinh gửi tín hiệu: “Chúng tôi có thẻ tín dụng của các bạn. Hãy tận dụng nó để mua sắm!”.
Nhiều chuyên gia cảnh báo quy mô cho vay khổng lồ này có thể giúp Trung Quốc giành ưu thế trong các ngành công nghệ mũi nhọn - điều mà Mỹ và đồng minh trong nhiều năm qua vẫn lo ngại. Ví dụ, William Henagan (Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ) cho rằng việc Trung Quốc xây dựng chuỗi cung ứng công nghệ mạnh có thể “tạo ra ưu thế chiến lược lâu dài” cho Bắc Kinh.
Tình hình tài chính quốc tế gần đây, với việc một quốc gia phát triển như Hoa Kỳ nhận các khoản vay đáng kể từ Trung Quốc, phản ánh mối quan hệ kinh tế phức tạp giữa hai cường quốc. Để hiểu rõ hơn về cách thức những khoản vay này được thực hiện và quản lý, điều quan trọng là phải xem xét vai trò của các tổ chức tài chính hàng đầu.
Ở phía Mỹ, chức năng của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đóng vai trò then chốt trong việc định hình chính sách tiền tệ và ổn định hệ thống tài chính. Tương tự, tại Trung Quốc, hoạt động của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc có ảnh hưởng sâu rộng đến chính sách tài chính quốc gia, bao gồm cả việc đầu tư vào tài sản nước ngoài.
Báo cáo AidData cũng đưa ra bức tranh so sánh: sau Mỹ, Anh và Liên minh châu Âu là những nước nhận vay lớn từ Trung Quốc. Cụ thể, Anh nhận khoảng 60 tỷ USD trong giai đoạn 2000-2023, trong khi tổng số các nước thành viên EU (không bao gồm Anh) khoảng 161 tỷ USD.
Như vậy, tổng quy mô cho vay của Trung Quốc cho Mỹ cao gấp khoảng 3 lần Anh và hơn cả EU. Ngoài ra, các đồng minh phương Tây khác như Đức, Úc, Hà Lan… cũng nằm trong nhóm lớn, theo AidData công bố. Điều này cho thấy trong vài năm gần đây, Trung Quốc đã tích cực bơm vốn vào các nền kinh tế phát triển - bao gồm cả các nước đối tác/truyền thống của Mỹ - để xây dựng ảnh hưởng kinh tế và công nghệ.
Thậm chí, AidData cho biết Trung Quốc đã trở thành “chủ nợ chính thức lớn nhất thế giới”, vượt mặt cả Ngân hàng Thế giới hay các ngân hàng chính sách phương Tây. Trong bối cảnh Sáng kiến Vành đai -
Con đường (BRI) từng là kênh cho vay chủ yếu hướng tới khu vực đang phát triển, nay Bắc Kinh đang đa dạng hóa đối tượng vay: từ châu Phi, Nam Á chuyển dịch sang châu Âu, Bắc Mỹ. Các chuyên gia cho rằng việc mở rộng này tương đồng với chiến lược “đi từng bước một” của Trung Quốc trên sân khấu toàn cầu, đồng thời giúp Bắc Kinh có thêm đòn bẩy tại các trung tâm công nghệ quan trọng.
Nhiều chuyên gia và tổ chức quốc tế đã lên tiếng về báo cáo này. Brad Parks, Giám đốc AidData, nhấn mạnh phát hiện “nghịch lý” khi Washington cảnh báo về Trung Quốc nhưng lại chứng kiến một dòng vốn khổng lồ đổ vào từ phía Bắc Kinh.
Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ cảnh báo rằng “tầm ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc” đang vượt trội, trong khi Ủy ban Đánh giá Kinh tế và An ninh Mỹ-Trung (do Quốc hội Mỹ lập ra) cũng nhận định đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc là “công cụ chiến lược” giúp nước này thu hẹp khoảng cách công nghệ với thế giới.
Michael Kuiken, ủy viên Ủy ban Mỹ-Trung, cho rằng hoạt động mua lại công nghệ của Trung Quốc tại Mỹ và châu Âu “đang diễn ra liên tục” và đặt câu hỏi khi nào giới chức phương Tây mới “tỉnh ngộ và nói ‘dừng lại’” với các thương vụ này.
Trong khi đó, một số tổ chức tài chính quốc tế cảnh báo rủi ro nợ và minh bạch. Báo cáo “How China Collateralizes” của AidData năm 2025 cùng nhiều chuyên gia cho biết các ngân hàng chính sách Trung Quốc thường yêu cầu nước đi vay chuyển doanh thu xuất khẩu và tiền ngoại tệ vào các tài khoản do chính họ kiểm soát.
IMF và Ngân hàng Thế giới đã lên tiếng về việc Trung Quốc sử dụng “tài sản thế chấp không liên quan” trong các khoản vay, có thể khiến các nước dễ rơi vào khủng hoảng nợ mà không hay biết. Dù Trung Quốc tuyên bố các giao dịch này mang tính thương mại, giới phân tích ở Washington cho rằng “chiến lược đầu tư ồ ạt của Trung Quốc” đang đặt ra những vấn đề an ninh quốc gia và kinh tế đối với các nước nhận vốn, trong đó có chính Mỹ.
Về phía chính quyền Mỹ, các biện pháp quản lý đầu tư nước ngoài đã được siết chặt hơn trong những năm qua. Cả chính quyền Trump lẫn Biden đều mở rộng thẩm tra các khoản đầu tư nhạy cảm và nâng cấp kiểm soát xuất khẩu công nghệ (như chip, AI) để ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận các công nghệ chiến lược.
Nhiều ý kiến cho rằng báo cáo AidData sẽ gia tăng áp lực lên Quốc hội Mỹ và chính phủ phải rà soát lại khuôn khổ pháp lý (điển hình là Ủy ban Đầu tư Nước ngoài tại Mỹ - CFIUS) để giám sát chặt chẽ hơn các dòng vốn từ Trung Quốc vào lĩnh vực trọng yếu.
Phần lớn khoản nợ này thường được thực hiện thông qua việc Trung Quốc mua các loại trái phiếu chính phủ của Hoa Kỳ. Đây là một hình thức đầu tư phổ biến mà các quốc gia thường sử dụng để quản lý tài sản quốc gia. Đối với Trung Quốc, việc nắm giữ lượng lớn giá trị của đồng Đô la Mỹ dưới dạng trái phiếu giúp củng cố tầm quan trọng của dự trữ ngoại hối của họ, đồng thời tạo ra một kênh đầu tư an toàn cho nguồn thặng dư thương mại khổng lồ.
Những phát hiện mới của AidData khiến nhiều câu hỏi về chính sách và an ninh toàn cầu được đặt ra. Giới chuyên môn cho rằng Mỹ và các đồng minh có thể phải gia tăng minh bạch và kiểm soát đầu tư nước ngoài, đồng thời thúc đẩy hợp tác quốc tế để ngăn chặn rủi ro từ các thương vụ công nghệ do Trung Quốc hậu thuẫn.
Về phía Bắc Kinh, báo cáo có thể khiến nước này xem xét tái cân nhắc chiến lược cho vay - ví dụ như tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn quốc tế và tăng hợp tác với các ngân hàng đa phương, nhằm giảm thiểu rủi ro và tạo dựng niềm tin với đối tác.
Mặc dù việc một quốc gia phát triển có khoản vay lớn như vậy có thể gây lo ngại về khái niệm nợ công và gánh nặng tài chính trong tương lai, nhưng nó cũng cho thấy sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế lớn. Tình hình này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì cân bằng trong quan hệ kinh tế quốc tế và cách các yếu tố vĩ mô có thể ảnh hưởng đến thị trường toàn cầu.
Trong ngắn hạn, các cơ quan chức năng Mỹ dự kiến sẽ rà soát kỹ hơn các thỏa thuận tài chính với Trung Quốc; những dự án liên quan tới an ninh quốc gia và công nghệ tối tân nhiều khả năng tiếp tục bị siết chặt.
Đồng thời, dư luận sẽ theo dõi sát sao liệu những lỗ hổng trong giám sát như báo cáo chỉ ra có được khắc phục hay không. Rõ ràng, báo cáo AidData đã hé lộ một góc khuất gây chú ý về “sự hợp tác” tài chính Mỹ - Trung, từ đó mở ra các câu hỏi về cách thức mà hai nước sẽ điều chỉnh chính sách trong tương lai.
Nguồn tham khảo:
https://www.washingtonpost.com/world/2025/11/18/us-china-tech-infrastructure-lending/
https://nguoiquansat.vn/trung-quoc-vuot-mat-my-tro-thanh-chu-no-lon-nhat-the-gioi-98511.html
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.
