Bản tóm tắt:
Dư mua dư bán là tổng lệnh chưa khớp, hiển thị khối lượng và giá chào mua, chào bán. Cách đọc bảng giá, ý nghĩa để đặt lệnh mua bán chứng khoán hiệu quả.
Dư mua dư bán đóng vai trò tối quan trọng trong thị trường chứng khoán, giúp nhà đầu tư có thể nhìn nhận rõ ràng các hoạt động trên bảng giá, từ đó đưa ra chiến lược đầu tư phù hợp. Trong bài viết này, EBC sẽ cùng bạn phân tích một cách chi tiết về khái niệm dư mua dư bán, cách đọc bảng giá, cơ chế hình thành và vai trò của chúng trong quá trình đặt lệnh mua bán chứng khoán.
Khách quan mà nói, hiểu rõ về dư mua dư bán không chỉ giúp các nhà đầu tư mới tránh mắc phải những sai lầm phổ biến mà còn giúp họ tối ưu hóa các quyết định giao dịch của mình, từ đó có thể sinh lời hiệu quả hơn trên thị trường.
Trước tiên, chúng ta cần làm rõ khái niệm về dư mua dư bán, vì đây là nền tảng để đi sâu vào các phần tiếp theo của bài viết. Dư mua dư bán chính là các lượng lệnh mua, bán chưaược khớp trong ngày giao dịch, thể hiện rõ các ý định và kỳ vọng của nhà đầu tư đối với một cổ phiếu hoặc chứng khoán cụ thể. Hiểu đúng về phần này sẽ giúp nhà đầu tư có phân tích sâu sắc về tâm lý thị trường cũng như định hướng lệnh giao dịch phù hợp nhằm tận dụng tối đa cơ hội.
Dư mua dư bán là gì? Đây chính là phần số lượng cổ phiếu hoặc chứng chỉ quỹ nhà đầu tư đã đặt lệnh mua hoặc bán nhưng chưa được thực hiện thành công trên sàn giao dịch tại thời điểm nhất định trong ngày. Cụ thể, dư mua là khối lượng cổ phiếu mà nhà đầu tư muốn mua nhưng chưa bán được, còn dư bán là khối lượng cổ phiếu muốn bán nhưng chưa có người mua bán trọn vẹn.
Phần dư này phản ánh phần nào tâm lý của các nhà đầu tư và mức độ quan tâm của thị trường đối với cổ phiếu đó. Nó là một dạng "dự trữ" các lệnh chờ xử lý, giúp các nhà đầu tư khác hoặc phân tích viên thị trường có cái nhìn rõ hơn về xu hướng sắp tới, cũng như mức độ tranh giành giữa những người mua và người bán.
Nói cách khác, dư mua dư bán phản ánh phần nào mức độ cung cầu còn tồn đọng, cũng như khả năng biến động của giá trong những thời điểm tới. Các nhà đầu tư có thể sử dụng thông tin này để xác định các điểm phá vỡ hoặc điểm đột phá của thị trường, nhằm đặt lệnh mua bán phù hợp.
Về bản chất, chúng là tổng giá trị lệnh đã đặt mua hay bán nhưng chưa khớp trên thị trường tại một thời điểm của một mã chứng khoán bất kỳ
Phần dư mua dư bán không đơn giản là số lượng cổ phiếu trống rỗng. Đó còn là tổng của tất cả các lệnh mua hoặc bán chưa khớp, tính theo khối lượng và mức giá, phản ánh toàn bộ các ý định của các nhà đầu tư trong một thời điểm nhất định. Nó có thể bao gồm các lệnh giới hạn (limit order) mà chưa chạm đúng mức giá khớp, hoặc các lệnh liên tiếp chờ xử lý.
Chính vì vậy, khi xem xét dư mua dư bán, nhà đầu tư cần chú ý đến cùng lúc các yếu tố như giá trị tổng (tổng khối lượng), giá sàn, giá trần, sát mức khớp cuối cùng; tất cả những yếu tố này sẽ cho bạn biết phần nào cảm xúc của thị trường và khả năng hình thành xu hướng trong thời gian gần.
Hiển thị dư mua dư bán giúp quá trình giao dịch được minh bạch hơn. Nó cung cấp một cái nhìn rõ ràng về các mức giá mà các nhà đầu tư đang quan tâm nhất, cũng như mức khối lượng họ sẵn sàng giao dịch. Người bán cần tìm người mua ở mức giá cao nhất để tối đa hóa lợi nhuận, trong khi người mua luôn cố gắng tìm giá rẻ nhất để mua vào với lợi nhuận cao nhất khi giá tăng.
Chức năng quan trọng của dư mua dư bán là tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, nơi các nhà đầu tư dễ dàng nhận diện các mức giá phù hợp để đặt lệnh mua hoặc bán, đồng thời giúp xác định các mức giá kháng cự hoặc hỗ trợ một cách trực quan. Sự cân bằng giữa dư mua và dư bán cũng phản ánh phần nào sức mạnh của cổ phiếu trong ngày và có thể dự báo xu hướng dịch chuyển của giá.
Ở phần này, chúng ta sẽ đi sâu vào sự vận hành của cơ chế khớp lệnh, từ đó hình thành nên dư mua dư bán. Hiểu rõ cách các lệnh được khớp và hình thành dư giúp nhà đầu tư có thể dự đoán các biến động giá, đồng thời dễ dàng hơn trong việc đọc hiểu bảng điện, từ đó đặt lệnh chính xác, phù hợp với mục tiêu của mình.
Thị trường hoạt động dựa trên nguyên lý cạnh tranh. Các mức giá sẽ được sắp xếp theo thứ tự từ tốt nhất (cao nhất đối với mua hoặc thấp nhất đối với bán) tới các mức còn lại. Trong đó, các lệnh mua được sắp xếp từ giá cao xuống còn lệnh bán thì từ giá thấp lên cao. Đây chính là nguyên tắc cạnh tranh tối ưu nhằm người mua và người bán có thể gặp nhau ở mức giá phù hợp nhất.
Chẳng hạn, mức giá tốt nhất (best bid) là nơi người mua sẵn sàng trả giá cao nhất, còn mức giá tốt nhất của phía người bán là mức giá thấp nhất mà họ chấp nhận bán. Hai mức này nếu gặp nhau, sẽ hình thành lệnh khớp, còn lại sẽ nằm trong dư mua hoặc dư bán.
Nguyên lý này giúp nhà đầu tư dễ dàng xác định các vùng cầu – cung trong thị trường, đồng thời dùng để dự đoán khả năng giá sẽ bật hoặc giảm dựa trên biến động của dư mua và dư bán.
Trong bảng điện, các mức giá hiển thị thường được sắp xếp theo thứ tự từ tốt nhất đến kém hơn hoặc cao hơn, tùy thuộc vào chiều giao dịch.
Giá tốt nhất (giá 1): đây là mức giá cao nhất trong phần dư mua hoặc thấp nhất trong phần dư bán. Các nhà đầu tư thường tập trung theo dõi các mức này để đặt lệnh phù hợp.
Giá tốt tiếp theo (giá 2): là các mức giá tiếp theo gần nhất, xếp sau giá tốt nhất, thể hiện phần còn lại của cung cầu.
Giá tốt cuối cùng (giá 3): là các mức giá còn lại nhưng có thể không đầy đủ, đặc biệt ở các sàn giao dịch hạn chế hiển thị.
Việc hiển thị chỉ giới hạn ở ba mức giá thể hiện rõ ràng các điểm cực trị nhằm giúp nhà đầu tư dễ theo dõi và ra quyết định nhanh chóng. Tuy nhiên, các dữ liệu lệnh thật sử dụng tất cả các mức giá, kể cả những mức sâu hơn cũng có thể được phân tích thêm qua các phần mềm chuyên dụng và dữ liệu lớn.
Quy trình khớp lệnh dựa trên nguyên tắc so sánh giá của các lệnh mua và bán, từ đó xác định xem lệnh nào sẽ được thực hiện. Có hai cách phổ biến:
Người bán bán xuống: nghĩa là người bán đặt lệnh ở mức giá thấp hơn hoặc bằng giá người mua đang chào mua. Khi đó, lệnh của người bán sẽ khớp với lệnh mua phù hợp, và cổ phiếu sẽ chuyển sang chủ mới.
Người mua mua lên: là nhà đầu tư đặt lệnh mua ở mức giá cao hơn giá bán, thúc đẩy quá trình khớp lệnh diễn ra nhanh chóng hơn.
Trong thực tế, cặp lệnh mua và bán sẽ liên tục chuyển dịch, tạo thành các dư mua dư bán để phản ánh cung cầu thị trường. Các lệnh sẽ được khớp theo thứ tự giá và thời gian, tức là lệnh đầu tiên tại mức giá tốt nhất sẽ ưu tiên khớp trước. Nếu không có đủ cầu hoặc cung để làm tròn khối lượng đã đặt, các phần dư còn lại sẽ nằm trong danh sách chờ khớp tiếp.
Giả sử một nhà đầu tư muốn bán 15.000 cổ phiếu A, nhưng chỉ có 10.000 cổ phiếu phù hợp để khớp trực tiếp với các lệnh mua đặt ở mức giá 16.600 đồng. Khi đó, 10.000 cổ phiếu sẽ được bán ngay, còn lại 5.000 cổ phiếu chưa khớp, sẽ trở thành dư bán ở mức giá 16.600 đồng. Giá này sau đó trở thành mức khớp tốt nhất bên bán, làm thay đổi trạng thái trên bảng giá.
Nếu nhà đầu tư muốn bán hết 15.000 cổ phiếu ngay lập tức, họ có thể phải chấp nhận bán ở mức giá thấp hơn, ví dụ 16.550 đồng. Đây là mục tiêu để tối đa hóa khả năng khớp lệnh nhanh nhất có thể, tránh tình trạng dư bán lớn dẫn tới trì hoãn hoặc giá cổ phiếu giảm mạnh.
Dư mua dư bán xuất hiện một cách tự nhiên như phản ánh tâm lý của thị trường. Nó không phải là yếu tố chủ động mà là kết quả của hành động các nhà đầu tư. Dư mua, dư bán là những phần phản ánh phần nào cảm xúc, kỳ vọng, hoặc chiến lược của họ. Chính vì vậy, các nhà phân tích sở hữu dữ liệu này để dự báo xu hướng, xác định các điểm đảo chiều hoặc xác định vùng hỗ trợ, kháng cự.
Phần khớp lệnh thành công nằm giữa phần dư mua và dư bán, thể hiện các lệnh đã hoàn tất. Trong các phiên giao dịch cuối cùng hoặc tại các dấu mốc quan trọng như ngày đóng cửa, phần dư này còn giúp nhà đầu tư xác định xu hướng chính thức của thị trường, đặc biệt đối với các lệnh cuối phiên.
Thông tin dư mua và dư bán luôn luôn sẵn sàng để giúp nhà đầu tư nhanh chóng hình dung về tình hình cung cầu thị trường. Tuy nhiên, cách hiển thị này có đặc thù riêng của từng sàn giao dịch cũng như cần có sự chú ý khi đọc bảng để nắm bắt chính xác.
Trong bảng điện tử chứng khoán, các cột dư mua và dư bán thường nằm hai bên của phần chính, giúp dễ dàng quan sát và so sánh. Cột dư mua hiển thị các mức giá và khối lượng nhà đầu tư muốn mua, còn cột dư bán thể hiện các mức giá muốn bán của các nhà đầu tư khác.
Thông thường, các cột này không chỉ đơn giản là số lượng cổ phiếu mà còn phản ánh mức giá tương ứng, tạo thành các tầng cung cầu rõ ràng. Quan sát sát phần này giúp các nhà đầu tư cảm nhận rõ ràng áp lực mua hoặc bán mạnh, qua đó quyết định đặt lệnh hoặc chờ đợi mức giá phù hợp hơn.
Trong thực tế, có rất nhiều mức giá khác nhau cho mỗi cổ phiếu, tuy nhiên do giới hạn về không gian màn hình, hệ thống thường chỉ hiển thị 3 mức giá tốt nhất để tối ưu hóa trải nghiệm. Các mức thấp hơn hoặc cao hơn sẽ được ẩn đi, bất cứ khi nào có sự biến đổi, các mức này sẽ tự động đẩy lên hoặc xuống trong danh sách.
Điều này giúp các nhà đầu tư dễ dàng nắm bắt được các điểm trọng yếu của thị trường, đặc biệt trong các phiên giao dịch có biến động mạnh hoặc khi giá cổ phiếu gần mức trần hoặc sàn.
Các sàn như HOSE, HNX, UPCOM đều có nguyên tắc hiển thị dư mua, dư bán, nhưng với giới hạn khác nhau. Cụ thể:
HOSE: Chỉ hiển thị ba mức giá tốt nhất, giúp giữ giao diện ngăn nắp, dễ theo dõi.
HNX và UPCOM: Hiển thị toàn bộ các mức giá, mang lại cái nhìn toàn diện hơn về cung cầu.
Người dùng cần nắm rõ các quy định này để không bị nhầm lẫn trong quá trình phân tích dữ liệu, Đồng thời cũng thuận tiện hơn khi đánh giá xu hướng hoặc cân nhắc đặt lệnh phù hợp.
Lấy ví dụ cổ phiếu ACB trên sàn HOSE:
Dư mua:
Mức giá cao nhất: 16.600 đồng, khối lượng 7.300 cổ phiếu
Tiếp theo: 16.590 đồng, 46.900 cổ phiếu
Thấp hơn nữa: 16.580 đồng, 49.400 cổ phiếu
Tổng dư mua tại thời điểm này là 103.600 cổ phiếu.
Dư bán:
Mức giá thấp nhất: 16.650 đồng, khối lượng 61.200 cổ phiếu
Tiếp theo: 16.660 đồng, 151.700 cổ phiếu
Tiếp tục: 16.670 đồng, 162.200 cổ phiếu
Tổng dư bán tổng cộng là 375.100 cổ phiếu.
Các con số này phản ánh rõ ràng mức độ tranh giành và có thể giúp các nhà đầu tư dự đoán xu hướng tăng giảm của cổ phiếu đó trong thời gian tới.
Ngoài HOSE, các sàn như HNX, UPCOM cũng có cách hiển thị riêng biệt:
Với MBS (HNX), dư mua, dư bán được tổng hợp từ tất cả các mức giá, giúp các nhà đầu tư hiểu rõ hơn về lượng cung cầu tổng thể.
Đồng thời, các số liệu về dư mua còn phản ánh câu chuyện về cung cầu cụ thể ở từng mức giá, từ đó ra quyết định đặt lệnh phù hợp, tránh bị bất ngờ trong các biến động đột ngột.
Sau khi thị trường đóng cửa, phần dư mua và dư bán không còn phản ánh hành động thực tế, mà chỉ cho biết số lượng cổ phiếu chưa được giao dịch trong ngày. Phần này giúp nhà đầu tư đánh giá toàn cảnh về xu hướng chính trong phiên và chuẩn bị các chiến lược cho phiên kế tiếp.
Ngoài dư mua dư bán, bảng điện tử còn cung cấp nhiều thông tin hữu ích giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định phù hợp. Những dữ liệu này liên quan đến thời gian giao dịch, mã chứng khoán, giá trị tham chiếu và các mức giá trần, sàn, cùng các chỉ số thị trường quan trọng.
Tại Việt Nam, các sàn như HOSE, HNX, UPCOM đều có khung thời gian giao dịch rõ ràng, từ thứ hai đến thứ sáu, trừ các ngày lễ theo quy định của nhà nước. Các phiên giao dịch chủ yếu gồm:
Phiên mở cửa (ATC hoặc ATO): Thường bắt đầu từ 9:00 hoặc 9:15, tùy theo từng sàn.
Phiên liên tục: Giao dịch chính từ 9:30 đến 11:30, sau đó nghỉ trưa từ 13:00 đến 14:00 hoặc 14:30.
Phiên đóng cửa: Duy trì trong khoảng thời gian định kỳ để xác định giá đóng cửa (14:30 - 14:45).
Các nhà đầu tư cần chú ý theo dõi các giờ này để đặt lệnh phù hợp, đặc biệt trong các phiên có biến động cao.
Mã chứng khoán là ký hiệu riêng của từng cổ phiếu, gồm từ 3 đến 4 ký tự Latin, giúp phân biệt dễ dàng các tên công ty khác nhau. Mỗi doanh nghiệp chỉ có một mã duy nhất, giúp tránh nhầm lẫn.
Giá tham chiếu: Giá đóng cửa của phiên cuối cùng hoặc trung bình của ngày hôm trước, làm cơ sở cho các biên độ tăng giảm giá ngày hôm nay.
Giá trần: Mức giá cao nhất trong ngày, kích hoạt khi cổ phiếu tăng giá tối đa theo quy định của sàn (7%, 10%, 15%).
Giá sàn: Mức giá thấp nhất, kích hoạt khi cổ phiếu giảm tối đa theo quy định của từng sàn.
Các nhà đầu tư cần hiểu rõ các mức này để đặt lệnh chính xác, tránh lỗi vượt trần hoặc vượt sàn.
Các màu sắc trên bảng giá rất quan trọng để nhận diện nhanh tình hình thị trường:
Vàng: Giá bằng giá tham chiếu.
Xanh lá cây: Giá tăng, thể hiện xu hướng tích cực.
Đỏ: Giá giảm, phản ánh áp lực giảm giá.
Xanh lam: Giá ở mức sàn, hạn chế giảm nữa.
Tím: Giá trần, mức tăng tối đa của ngày.
Việc hiểu màu sắc giúp nhà đầu tư có phản ứng nhanh, tăng khả năng đưa ra quyết định trong các thị trường biến động.
Chỉ số là thước đo tổng thể của thị trường, phản ánh sức mạnh hoặc yếu điểm của toàn bộ cổ phiếu giao dịch. Một số chỉ số cơ bản gồm:
VN-Index: Tổng hợp toàn bộ cổ phiếu trên HOSE.
VN30-Index: 30 cổ phiếu lớn nhất theo vốn hóa.
HNX-Index: Toàn bộ cổ phiếu trên HNX.
HNX30-Index: 30 cổ phiếu lớn nhất của HNX.
UPCOM-Index: Tổng chỉ số cổ phiếu trên UPCOM.
Chỉ số này giúp nhà đầu tư có cái nhìn tổng quan, đánh giá xu hướng chung, từ đó cân nhắc các chiến lược phù hợp.
Cuối cùng, một phần quan trọng không kém là cách nhà đầu tư có thể khai thác phần dư mua dư bán để đặt lệnh hiệu quả. Hiểu rõ các chiến lược dựa vào dữ liệu dư này sẽ giúp tối ưu khả năng giao dịch, giảm thiểu rủi ro.
Chiến lược đặt lệnh dựa trên kỳ vọng giá
Các nhà đầu tư cần xác định rõ mục tiêu giá của mình để đặt lệnh phù hợp. Nếu kỳ vọng giá sẽ giảm trong thời gian tới, nhà đầu tư có thể đặt lệnh mua ở phần dư mua để chờ đợi giá xuống. Ngược lại, nếu dự đoán giá sẽ tăng sau một thời gian tích lũy, đặt lệnh ở phần dư bán sẽ phù hợp hơn để bán ra tại mức giá cao nhất có thể.
Việc phân tích dư mua dư bán giúp xác định điểm mua hoặc bán phù hợp, tránh tình trạng mua vào giá quá cao hoặc bán ra những thời điểm không thuận lợi.
Các cách đặt lệnh
Có thể thực hiện đặt lệnh mua bán qua phần mềm giao dịch trực tuyến, qua các môi giới hoặc nhà môi giới chứng khoán. Các nhà đầu tư cần chuẩn bị tài khoản chứng khoán và đảm bảo có đủ vốn để thực hiện giao dịch.
Ngoài ra, việc đặt lệnh còn liên quan đến các yếu tố như thời hạn hiệu lực, loại lệnh (giới hạn, thị trường), và các mức giá phù hợp với dư mua dư bán hiện có.
Yêu cầu tài khoản và hiệu lực lệnh
Để giao dịch thành công, nhà đầu tư cần có tài khoản chứng khoán của một công ty chứng khoán. Các lệnh mua hay bán chỉ có giá trị trong ngày giao dịch, và tự động hủy hết vào cuối ngày để tránh rủi ro khi thị trường biến động.
Thông tin dư mua/dư bán tuy không phải lúc nào cũng chính xác tuyệt đối, nhưng vẫn là nguồn dữ liệu khá hữu ích để dự đoán xu hướng thị trường, từ đó ra các quyết định mua bán phù hợp.
Dư mua dư bán chính là phần phản ánh rõ ràng nhất tâm lý cung cầu của thị trường chứng khoán, giúp các nhà đầu tư dễ dàng theo dõi và đưa ra quyết định đúng đắn. Hiểu rõ về cách hình thành, đọc bảng giá, và cách sử dụng dữ liệu dư mua dư bán trong đặt lệnh chứng khoán là điều cực kỳ quan trọng để tối ưu hóa lợi nhuận và giảm thiểu rủi ro.
Việc nắm vững kiến thức này không chỉ giúp các nhà đầu tư mới tránh sai lầm căn bản mà còn nâng cao khả năng linh hoạt khi phân tích, dự đoán xu hướng giá, giúp thị trường chứng khoán trở thành một sân chơi minh bạch và hiệu quả hơn. Có thể thấy, mỗi phần của bảng điện tử, từ dư mua dư bán đến các chỉ số và mức giá, đều góp phần xây dựng nên một bộ khung kiến thức vững chắc để bạn tự tin bước chân vào thị trường một cách bài bản và chuyên nghiệp hơn.
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.
Tìm hiểu chỉ số trên thị trường chứng khoán là gì, cách thức hoạt động và lý do tại sao nó quan trọng đối với nhà đầu tư và hiệu suất thị trường.
2025-08-13
Tìm hiểu giá trị sổ sách (book value) là gì, cách tính từ tài sản hữu hình và nợ phải trả. Khám phá ý nghĩa của chỉ số này trong định giá cổ phiếu và tỷ lệ P/B.
2025-08-13
Râu nến, bấc nến, candlestick wicks/shadows là gì, cách phân tích bấc nến trên nhiều khung thời gian, kết hợp xu hướng và hỗ trợ/kháng cự để giao dịch hiệu quả.
2025-08-13
