Bản tóm tắt:
Biến động giá là gì, nguyên nhân từ cung cầu, cú sốc thị trường và kỳ vọng đầu cơ. Tác động lên hàng hóa, quyền chọn. Nhận diện rủi ro và cơ hội lợi nhuận.
Trong thế giới tài chính ngày càng sôi động và khó lường, biến động giá luôn là một khía cạnh thu hút rất nhiều sự quan tâm từ các nhà đầu tư và phân tích thị trường.
Đây không phải chỉ đơn giản là những lên xuống thoáng qua của giá cả mà còn phản ánh rõ rệt các xu hướng, sự không chắc chắn, và mức độ rủi ro trong hoạt động kinh doanh, đầu tư. Hiểu rõ về biến động giá giúp nhà đầu tư có thể dự đoán, đưa ra chiến lược phù hợp để tối đa hóa lợi nhuận hoặc hạn chế thiệt hại.
Trong bài viết này, EBC sẽ phân tích một cách sâu sắc biến động giá là gì, nguyên nhân dẫn đến biến động, ảnh hưởng của nó đến các thị trường hàng hóa, chứng khoán, quyền chọn và các công cụ tài chính khác, cũng như các chiến lược để đối phó và khai thác tối đa tính biến động này.
Để hiểu rõ hơn về hiện tượng biến động giá, trước tiên chúng ta cần phải tìm hiểu định nghĩa, cách đo lường và những đặc điểm nổi bật của nó. Bởi vì, biến động giá không chỉ mang tính khách quan mà còn là một yếu tố cực kỳ quan trọng quyết định chiến lược đầu tư, rủi ro hay lợi nhuận của mỗi nhà đầu tư.
Biến động giá, một cách đơn giản, là sự lên xuống của thị trường, phản ánh mức độ dao động của giá một tài sản nào đó trong một khoảng thời gian nhất định. Nó thể hiện rõ hiện tượng giá có thể tăng nhanh hoặc giảm mạnh trong ngắn hạn hoặc dài hạn, khiến các nhà đầu tư phải liên tục theo dõi và dự đoán để không bị bất ngờ.
Chẳng hạn, khi bạn dự đoán giá cổ phiếu của một doanh nghiệp khoảng 100.000 đồng/CP, nhưng chỉ trong vòng vài ngày, giá cổ phiếu đó biến đổi từ mức 95.000 đến 105.000 đồng, hoặc thậm chí còn hơn thế, thì đó chính là hiện tượng biến động giá diễn ra rất mạnh mẽ. Tương tự, các mặt hàng như cao su, đường, dầu thô, cà phê đều thường xuyên có các đợt biến động mạnh, gây ra sự không ổn định rõ rệt trong giá cả, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh của các nhà sản xuất cũng như người tiêu dùng.
Để có thể đánh giá chính xác mức độ biến động của một tài sản, người ta thường sử dụng các phương pháp đo lường dựa trên các thống kê như:
- Độ lệch chuẩn: Đo mức độ phân tán của các giá trị so với trung bình của chúng. Nếu độ lệch chuẩn cao, quá trình biến động giá diễn ra mạnh, còn nếu thấp, tức là thị trường ổn định hơn.
- Beta: Đo lường mức độ biến động của một cổ phiếu so với toàn bộ thị trường. Beta lớn hơn 1 cho thấy cổ phiếu có xu hướng biến động mạnh hơn thị trường chung, ngược lại beta thấp hơn 1 cho thấy mức độ biến động nhẹ hơn.
- Chỉ số biến động (Volatility Index - VIX): Được nhiều nhà phân tích sử dụng để dự đoán sự biến động của thị trường trong ngắn hạn.
Các chỉ số này giúp nhà đầu tư có thể định tính và định lượng mức độ rủi ro của các sản phẩm tài chính, từ đó đưa ra quyết định phù hợp.
Nếu một vị thế của nhà đầu tư liên tục trải qua những thay đổi giá trị đáng kể, chúng ta gọi đó là có tính biến động cao hay còn gọi là highly volatile. Ngược lại, khi giá cả ổn định, ít dao động, gọi là biến động thấp.
Tính biến động cao mang lại sự không chắc chắn, thậm chí gây lo lắng, sợ hãi trong lòng nhà đầu tư. Nhưng đồng thời, nó cũng tạo ra cơ hội kiếm lợi lớn cho các nhà giao dịch sẵn sàng chấp nhận rủi ro. Trong khi đó, các vị thế có biến động thấp thường phù hợp với nhóm nhà đầu tư thích an toàn, không muốn mất quá nhiều kiểm soát về rủi ro ngắn hạn.
Nhận diện biến động giá cổ phiếu dựa trên các tiêu chí chính sau:
- Theo dõi xu hướng: Nhìn vào biểu đồ giá, các đợt tăng giảm đột ngột thể hiện sự biến động lớn.
- Phân tích biểu đồ biến động: Các biểu đồ về mức độ nghiêm trọng của biến động giá giúp xác định thời điểm phù hợp để tham gia thị trường hoặc thực hiện điều chỉnh danh mục.
- Mức độ biến động: Nếu các đợt tăng giảm giá liên tục và mạnh mẽ, cổ phiếu đó có tính biến động cao, còn ngược lại thì là thấp.
Việc xác định rõ biến động giá giúp nhà đầu tư đánh giá đúng mức độ phù hợp của cổ phiếu trong danh mục, tránh những rủi ro không cần thiết đồng thời tận dụng các cơ hội khả thi.
Sau khi hiểu rõ về định nghĩa cũng như cách đo lường, bước tiếp theo là phân tích các nguyên nhân gây ra biến động giá. Các hiện tượng này phần lớn dựa trên các nguyên tắc kinh tế như cung cầu, nhưng còn nhiều yếu tố khác tác động mạnh mẽ đến các biến động này.
Cốt lõi của mọi biến động là nguyên tắc cung và cầu. Khi cầu vượt cung, giá sẽ tăng; còn khi cung vượt cầu, giá sẽ giảm. Tuy nhiên, trong thực tế, diễn biến này thường phức tạp hơn nhiều vì các yếu tố bổ sung liên quan như tâm lý thị trường, các biến cố bất thường, chính sách nhà nước, và các yếu tố toàn cầu.
Thị trường hàng hóa, đặc biệt là nguyên liệu thiết yếu như dầu khí, nông sản, kim loại thường có đặc thù về cung cầu không co giãn về giá, tức là các biến cố nhỏ cũng có thể gây ra biến động lớn.
Thiếu hụt nguồn cung (Adverse Supply Shock)
Các yếu tố thời tiết như hạn hán, lũ lụt, nhiệt độ khắc nghiệt có thể gây ra sự sụt giảm đáng kể trong sản xuất của các mặt hàng như lúa mì, ngô, cà phê hoặc kim loại. Khi nguồn cung bị đứt đoạn, đường cung dịch chuyển sang trái, làm giá hàng hóa tăng đột biến.
Thời tiết và mùa vụ
Thời tiết tốt giúp mùa vụ bội thu, tăng nguồn cung và hạ giá, nhưng ngược lại, thời tiết xấu có thể làm tiêu tốn nguồn cung một cách nhanh chóng, đẩy giá lên cao. Tác động này diễn ra thường xuyên và rõ rệt trong ngành nông nghiệp.
Tăng nguồn cung lớn
Các nhà sản xuất lớn trong thị trường dầu mỏ hoặc kim loại có thể quyết định tăng cường khai thác để khai thác lợi nhuận tối đa, làm đường cung mở rộng ra, dẫn đến giảm giá. Đây là một chiến lược dựa trên dự đoán về xu hướng dài hạn hoặc phản ứng với các biến số thị trường.
Nhu cầu đầu cơ (Speculative Demand)
Trong một chu kỳ thị trường, các nhà đầu tư thường mua vào hàng hóa với kỳ vọng giá sẽ tăng lên trong tương lai. Hiện tượng này làm dịch chuyển đường cầu ra ngoài, đẩy giá lên cao hơn, tạo ra những đợt biến động mạnh trong ngắn hạn.
Tăng trưởng kinh tế toàn cầu
Khi nền kinh tế thế giới tăng trưởng tốt, nhu cầu tiêu thụ các loại hàng hóa như dầu, kim loại, nông sản sẽ tăng đáng kể, làm cầu cao hơn và giá cũng theo đó tăng. Ngược lại, khi có dấu hiệu suy thoái, cầu giảm mạnh, gây áp lực giảm giá.
Nhu cầu thấp hơn dự báo
Các dự báo về nhu cầu thường gây ra các phản ứng thị trường chậm, nhưng những thông tin tiêu cực hoặc sự kiện không ngờ tới như chính sách hạn chế nhập khẩu, thuế mới, lo ngại về môi trường... đều có thể khiến cầu giảm đột ngột, gây biến động lớn trong giá.
Các yếu tố về độ co giãn của cầu và cung là then chốt trong việc xác định mức độ biến động của giá cả. Nếu cung hoặc cầu không co giãn (elasticity thấp), thì chỉ cần một cú sốc nhỏ cũng đủ gây ra biến động mạnh.
Ví dụ, trong thị trường năng lượng, một sự dịch chuyển nhỏ trong cung hoặc cầu có thể khiến giá tăng hoặc giảm đáng kể do tính co giãn thấp của các mặt hàng như dầu thô. Ngược lại, đối với các mặt hàng có khả năng thay thế dễ dàng hoặc có lượng dự trữ lớn, biến động sẽ nhỏ hơn nhiều.
Chúng ta có thể dễ dàng thấy những ví dụ rõ ràng về biến động giá trong các thị trường hàng hóa cơ bản hay chứng khoán để minh chứng cho lý thuyết và nguyên nhân đã đề cập.
Thời kỳ 2010-2012, giá đường thế giới tăng khá mạnh, đạt đỉnh vào những năm đó. Sự kiện này phản ánh rõ việc cung cầu tại các quốc gia sản xuất lớn như Brazil, Ấn Độ, Trung Quốc gặp nhiều biến động, kết hợp với các yếu tố thời tiết, chính sách và đầu cơ tích tụ khiến giá đường tăng vọt.
Tuy nhiên, sau đó, giá đường bắt đầu giảm mạnh, gần như mất một nửa giá trị trong vài năm, phần lớn là do nguồn cung tăng lên đáng kể, các quốc gia thúc đẩy sản xuất hoặc có chính sách hỗ trợ ngành nông nghiệp, đi kèm nhu cầu thị trường có ít biến chuyển tích cực.
Giá dầu Brent từ 110 đô la/thùng vào năm 2014 đã rớt xuống còn khoảng 45-50 đô la vào năm 2015, rồi phục hồi nhẹ. Nguyên nhân chính bao gồm sự tăng trưởng cung mạnh từ các nhà khai thác lớn, cùng với nhu cầu giảm do tăng trưởng chậm tại Trung Quốc và các khu vực tiêu thụ lớn khác.
Biến động này đã gây ra ảnh hưởng cực kỳ lớn không chỉ các tập đoàn khai thác dầu mà còn các quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu dầu khí. Đây chính là ví dụ điển hình về tác động rõ nét của nguyên nhân cung cầu đến biến động giá trong thực tế.
Trong lĩnh vực tài chính, đặc biệt là giao dịch quyền chọn, biến động giá còn mang ý nghĩa đặc thù dưới dạng Implied Volatility (IV), phản ánh kỳ vọng của thị trường về mức độ biến động trong tương lai của chứng khoán hoặc tài sản cơ sở.
Biến động giá ngụ ý là một chỉ số quan trọng trong việc xác định giá trị của quyền chọn. Nó không phản ánh quá khứ của giá mà thay vào đó phản ánh kỳ vọng của thị trường về biến động trong tương lai. Thường thì, khi IV cao, giá quyền chọn sẽ cao do kỳ vọng thị trường có khả năng biến động mạnh, tạo cơ hội sinh lời hoặc phòng ngừa rủi ro.
Trong thực tế, các nhà giao dịch dựa vào IV để xác định xem quyền chọn đang được định giá hợp lý hay không, từ đó đưa ra các chiến thuật mua/bán phù hợp.
- Báo cáo thu nhập: Trước thời điểm công bố, các nhà đầu tư thường kỳ vọng có biến động lớn, đẩy giá quyền chọn (call và put) lên cao, làm IV tăng.
- Giá thực hiện và ngày đáo hạn: Quyền chọn tại mệnh giá (ATM) thường có IV cao nhất do khả năng sinh lời cao hơn. Các quyền chọn xa ngoài tiền hoặc sâu trong tiền cũng có IV cao vì rủi ro cao hơn.
- Thời gian còn lại: Quyền chọn có thời gian đáo hạn dài sẽ có IV thấp hơn các quyền chọn ngắn hạn vì các biến động ngắn hạn tác động mạnh hơn.
Nhà đầu tư thường mua quyền chọn khi IV thấp (giá rẻ) để tận dụng các dự báo biến động trong tương lai, hoặc bán quyền chọn khi IV cao (giá đắt) nhằm kiếm lợi trong các thị trường ít biến động hơn.
Việc xác định đúng mức độ cao/thấp của IV dựa trên các phần trăm phân vị (Percentile) giúp tối ưu chiến lược, từ đó quản lý rủi ro hợp lý.
Tham gia vào hoạt động giao dịch biến động giá không còn là điều xa lạ, nhất là khi các công cụ phái sinh và chỉ số liên quan phát triển mạnh mẽ.
Chỉ số VIX, còn gọi là "Chỉ số Nỗi sợ hãi của Phố Wall", chính là thước đo biến động dự kiến trong 30 ngày tới dựa trên giá quyền chọn của S&P 500. Đây là một trong những công cụ phổ biến nhất giúp nhà đầu tư đánh giá tình hình bất ổn của thị trường và đưa ra quyết định phù hợp.
Mức VIX cao thể hiện tâm lý lo sợ, thị trường dự báo biến động lớn, còn mức thấp thể hiện tâm lý ổn định, ít biến động.
Các sản phẩm như quỹ ETF dựa trên VIX (ví dụ như UVXY) giúp nhà đầu tư có thể tham gia vào hoạt động dự đoán hoặc phòng hộ biến động. Ngoài ra, các công cụ phái sinh giúp tạo ra các chiến lược phức hợp như bảo hiểm rủi ro, chiến lược mua/bán quyền chọn phù hợp với dự báo biến động.
Giao dịch dựa trên biến động có thể mang lại lợi nhuận lớn, nhưng cũng đi kèm rủi ro cực kỳ cao. Nhiều nhà đầu tư đã gặt hái lợi nhuận hàng trăm phần trăm, nhưng bên cạnh đó, cũng không ít người rơi vào cảnh thua lỗ thảm khốc khi thị trường biến động không theo dự đoán.
Trong suy nghĩ của nhiều nhà đầu tư lâu năm, biến động giá thường được xem như biểu hiện của rủi ro. Tuy nhiên, hiện nay còn tồn tại hai quan điểm trái chiều về vấn đề này.
Theo nhiều lý thuyết tài chính, biến động giá chính là biểu hiện rõ nhất của mức độ không chắc chắn của thị trường hay của một khoản đầu tư cụ thể. Các mô hình định giá tài sản như CAPM đều dựa trên giả định rằng biến động trong giá phản ánh rủi ro không thể tránh khỏi.
Nhiều nhà đầu tư cho rằng, biến động càng lớn, khả năng mất tiền cũng càng cao, vì giá có thể tụt nhanh và sâu trong ngắn hạn, đặc biệt nếu không có chiến lược phù hợp để quản trị rủi ro.
Ngược lại, các nhà đầu tư theo phong cách giá trị, như Warren Buffett, cho rằng biến động giá không nhất thiết là rủi ro. Họ xem rủi ro thực chất là khả năng mất tiền vĩnh viễn, hay tình trạng doanh nghiệp bị mất giá trị nội tại.
Trong quan điểm này, biến động chỉ là những dao động tạm thời của giá, không phản ánh đúng giá trị thực sự của tài sản. Vì thế, những nhà đầu tư này thường xem biến động như một cơ hội hơn là rủi ro.
- Không phải mọi biến động đều xấu: Những cú tăng giá cũng thể hiện mức độ biến động, còn được xem như là cơ hội kiếm lợi.
- Chỉ dựa trên quá khứ: Biến động tính dựa trên dữ liệu lịch sử, có thể không phản ánh chính xác tương lai, đặc biệt khi có các yếu tố thay đổi đột ngột.
- Không phải tất cả đều phản ánh giá trị thực: Giá cổ phiếu có thể biến động do tâm lý hoặc các yếu tố bên ngoài mà không liên quan đến giá trị nội tại của doanh nghiệp.
Trong các tình huống nhất định, như thời kỳ chiến tranh, khủng hoảng kinh tế, biến động cũng có thể phản ánh quá trình mất vốn hoặc tình trạng phá sản. Rủi ro thực sự là khi biến động đó dẫn đến mất vốn vĩnh viễn hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh lời của nhà đầu tư.
Khi giá hàng hóa tăng, doanh thu và lợi nhuận của các nhà sản xuất, xuất khẩu có xu hướng tăng rõ rệt. Điều này mang lại lợi ích không chỉ cho các doanh nghiệp mà còn tạo nguồn thu cho chính phủ qua thuế, cổ phần và các khoản phí khác.
Ngược lại, giá giảm mạnh có thể kéo theo nhiều hậu quả tiêu cực như doanh thu giảm, nhà sản xuất cắt giảm đầu tư, thậm chí phá sản, dẫn đến thiếu hụt nguồn cung trong dài hạn, gây ra bất ổn trong nền kinh tế.
Với các nền kinh tế phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ xuất khẩu hàng hóa, biến động giá gây ra các rủi ro về tăng trưởng, ngân sách, chính sách kinh tế vĩ mô. Do đó, quản trị rủi ro trong biến động giá là yếu tố sống còn đối với các quốc gia này.
Biến động giá là một hiện tượng phức tạp, phản ánh sự cân bằng hoặc mất cân bằng giữa cung cầu, tâm lý thị trường, các yếu tố thời tiết, chính sách và các tác nhân toàn cầu. Hiểu rõ nguyên nhân, mức độ ảnh hưởng của nó giúp nhà đầu tư có thể đưa ra các chiến lược phù hợp, từ việc hạn chế rủi ro đến tận dụng cơ hội.
Trong khi biến động là điều không thể tránh khỏi trong thế giới tài chính, thì việc kiểm soát và khai thác tốt các đặc điểm của biến động giá mới chính là chìa khóa thành công trong đầu tư dài hạn và ngắn hạn. Đầu tư thành công không nằm ở việc dự đoán chính xác tất cả các biến cố, mà nằm ở cách bạn ứng xử, đối mặt và tận dụng những biến động đó một cách linh hoạt và thông minh.
Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không nhằm mục đích (và cũng không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hay các lĩnh vực khác để bạn có thể dựa vào. Không có ý kiến nào trong tài liệu này được coi là khuyến nghị từ EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hay chiến lược đầu tư cụ thể nào phù hợp với bất kỳ cá nhân nào.
Khám phá lý do tại sao EBC Financial Group được xếp hạng là nhà môi giới ngoại hối tốt nhất nhờ tốc độ thực hiện lệnh nhanh, đòn bẩy cao và chênh lệch giá cạnh tranh. Lý tưởng cho các nhà giao dịch năng động.
2025-07-30
Khám phá những yếu tố thúc đẩy XNGUSD - giá giao ngay của khí đốt tự nhiên - bao gồm các yếu tố cơ bản, kỹ thuật, rủi ro biến động và chiến lược giao dịch quan trọng.
2025-07-30
Liệu ETF SCHB có phải là lựa chọn tốt nhất cho tổng mức độ tiếp cận thị trường vào năm 2025? Hãy cùng tìm hiểu hiệu suất, danh mục đầu tư và lý do tại sao các nhà đầu tư đang nhắm đến nó như một lựa chọn hàng đầu trong năm nay.
2025-07-30
