Sự kiện Thiên nga đen là gì? Định nghĩa và ví dụ

Trong quản lý rủi ro và dự báo, "sự kiện thiên nga đen" đã trở nên quan trọng để hiểu được những sự kiện hiếm gặp, có tác động lớn và vượt ngoài dự kiến.

Được Nassim Nicholas Taleb, một cựu giao dịch viên Phố Wall và chuyên gia phân tích rủi ro, đưa ra, lý thuyết thiên nga đen giải thích tại sao một số sự kiện quan trọng nhất trong lịch sử không chỉ là điều bất ngờ mà còn hoàn toàn nằm ngoài phạm vi những gì chúng ta nghĩ là có thể xảy ra.

Bài viết này khám phá sự kiện thiên nga đen là gì, đưa ra những ví dụ đáng chú ý và thảo luận về cách chúng ta có thể chuẩn bị để ứng phó với mối đe dọa không lường trước được.

Định nghĩa sự kiện Black Swan

Một sự kiện thiên nga đen là không thể đoán trước và có hậu quả to lớn, sâu rộng. Theo Taleb, những sự kiện như vậy có ba đặc điểm chính:

1. Độ hiếm : Chúng nằm ngoài phạm vi kỳ vọng thông thường vì không có gì trong quá khứ có thể chỉ ra một cách thuyết phục về khả năng của chúng.

2. Tác động cực lớn : Chúng có tác động đáng kể đến thế giới, thường định hình lại các ngành công nghiệp, nền kinh tế hoặc xã hội.

3. Khả năng dự đoán hồi cứu : Sau khi sự kiện xảy ra, mọi người sẽ cố gắng lý giải nó như thể nó có thể được mong đợi mặc dù nó không thể dự đoán được.

Thuật ngữ "thiên nga đen" bắt nguồn từ niềm tin cổ xưa rằng tất cả thiên nga đều có màu trắng, một khái niệm đã bị bác bỏ khi thiên nga đen được phát hiện ở Úc. Ẩn dụ này minh họa cách một sự kiện bất ngờ duy nhất có thể làm mất hiệu lực các giả định đã tồn tại từ lâu.

Thiên nga đen so với các sự kiện hiếm khác

Tuy nhiên, không phải tất cả các sự kiện hiếm hoi hoặc có tác động đều được coi là Thiên nga đen. Ví dụ, Taleb phân biệt giữa

• Thiên nga đen : Những sự kiện không thể đoán trước và có tác động lớn.

• Thiên nga trắng : Những sự kiện có thể dự đoán được với rủi ro đã biết.

• Thiên nga xám : Những sự kiện hiếm hoi có thể hình dung được nhưng không mong đợi.

Phân loại này giúp hiểu và chuẩn bị cho nhiều loại rủi ro khác nhau.

Tâm lý học đằng sau sự kiện Black Swan

Tâm lý con người đóng vai trò quan trọng trong việc chúng ta không thể dự đoán được các sự kiện thiên nga đen. Ví dụ, thành kiến nhận thức, như tập trung vào những rủi ro đã biết và bỏ qua những rủi ro chưa biết, có thể tạo ra cảm giác an toàn sai lầm. Sau một sự kiện thiên nga đen, thành kiến nhìn lại quá khứ thường khiến mọi người tin rằng nó có thể dự đoán được, ngay cả khi thực tế không phải vậy.

Xu hướng tâm lý này là hợp lý hóa các sự kiện bất ngờ sau khi chúng xảy ra có thể cản trở khả năng chuẩn bị cho những điều không chắc chắn trong tương lai của chúng ta. Việc thừa nhận những thành kiến này là rất quan trọng để phát triển các chiến lược nhằm giảm thiểu tác động của các sự kiện không lường trước.

Ví dụ đáng chú ý

1. Vụ tấn công khủng bố ngày 11/9 (2001)

Các cuộc tấn công ngày 11 tháng 9 là không lường trước được và có tác động sâu sắc đến chính trị, an ninh và kinh tế toàn cầu. Sự kiện này dẫn đến chiến tranh, tăng cường các biện pháp an ninh trên toàn thế giới và những thay đổi đáng kể trong chính sách đối ngoại.

2. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008

Được kích hoạt bởi sự sụp đổ của bong bóng nhà đất tại Hoa Kỳ, cuộc khủng hoảng đã dẫn đến suy thoái kinh tế toàn cầu nghiêm trọng. Bất chấp các dấu hiệu cảnh báo, quy mô và tốc độ của sự sụp đổ là không mong đợi, dẫn đến các cải cách tài chính rộng rãi.

3. Đại dịch COVID-19 (2020)

Trong khi một số chuyên gia đã cảnh báo về khả năng xảy ra đại dịch toàn cầu, sự lây lan nhanh chóng và tác động của COVID-19 đã khiến nhiều nơi trên thế giới bất ngờ. Đại dịch đã làm gián đoạn nền kinh tế, hệ thống chăm sóc sức khỏe và cuộc sống hàng ngày rất nhiều.

4. Thảm họa hạt nhân Fukushima (2011)

Một trận động đất và sóng thần đã dẫn đến sự cố tan chảy hạt nhân tại Nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi của Nhật Bản. Thảm họa này đã gây ra những hậu quả đáng kể về môi trường và chính trị, dẫn đến những thay đổi trong chính sách năng lượng trên toàn thế giới.

5. Vụ đắm tàu Bayesian (2024)

Một du thuyền sang trọng có tên Bayesian đã chìm ngoài khơi bờ biển Sicily sau khi bị một vòi rồng hiếm gặp và nghiêm trọng tấn công. Bản chất đột ngột và không thể đoán trước của sự kiện, dẫn đến nhiều trường hợp tử vong, là ví dụ điển hình cho sự kiện thiên nga đen trong bối cảnh hàng hải.

Trong thị trường tài chính

Thị trường tài chính cũng đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi các sự kiện Thiên nga đen do tính phức tạp và sự kết nối của chúng. Ví dụ bao gồm:

• Bong bóng dot-com vỡ (2000) : Việc định giá quá cao các công ty internet đã dẫn đến sự sụp đổ đáng kể của thị trường.

• Flash Crash (2010) : Giá chứng khoán giảm nhanh, mạnh và bất ổn, sau đó phục hồi nhanh chóng, làm nổi bật sự mong manh của các hệ thống giao dịch tự động.

Những sự kiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý rủi ro chặt chẽ và những hạn chế của các mô hình dự báo truyền thống.

8 cách chuẩn bị chống lại các sự kiện Thiên nga đen

1. Xây dựng khả năng phục hồi về mặt tài chính và cấu trúc

Tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại các sự kiện thiên nga đen là khả năng phục hồi cấu trúc. Nó bao gồm cả các biện pháp cá nhân và thể chế để hấp thụ các cú sốc mà không có sự cố thảm khốc.

Dành cho cá nhân và nhà đầu tư :

• Duy trì danh mục đầu tư đa dạng. Tiếp xúc với nhiều loại tài sản như cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, bất động sản và tiền mặt đảm bảo rằng sự suy thoái trong một lĩnh vực không xóa sổ tình hình tài chính của bạn.

• Duy trì một quỹ khẩn cấp bằng 3 đến 12 tháng chi phí sinh hoạt bằng tài sản thanh khoản, an toàn.

• Tránh đòn bẩy quá mức. Nợ làm tăng tổn thất trong các cú sốc tài chính.

Đối với doanh nghiệp :

• Giảm sự phụ thuộc vào một nhà cung cấp hoặc một nguồn doanh thu duy nhất.

• Duy trì dự trữ tiền mặt và quỹ dự phòng đầy đủ.

• Sử dụng chuỗi cung ứng linh hoạt và hoạt động phi tập trung có thể thích ứng nhanh với sự gián đoạn.

2. Áp dụng tính dự phòng và tính tùy chọn

Việc mượn thiết kế hệ thống, kết hợp tính dự phòng (hệ thống sao lưu) và tính tùy chọn (duy trì các phương án thay thế) là rất quan trọng để tồn tại trong điều chưa biết.

• Dự phòng có nghĩa là có năng lực dự phòng, chẳng hạn như nguồn lực bổ sung hoặc kế hoạch dự phòng có vẻ không cần thiết trong điều kiện bình thường nhưng lại rất quan trọng trong thời kỳ khủng hoảng.

• Tính tùy chọn bao gồm việc định vị bản thân hoặc doanh nghiệp của bạn theo cách cho phép bạn hưởng lợi từ những bất ngờ tích cực trong khi hạn chế tiếp xúc với những bất ngờ tiêu cực.

Ví dụ, sở hữu các kỹ năng hoặc tài sản trở nên có giá trị hơn trong khủng hoảng (chẳng hạn như mã hóa trong quá trình chuyển đổi số hoặc đất nông nghiệp trong thời kỳ lạm phát lương thực) có thể biến sự biến động thành cơ hội.

3. Theo dõi các chỉ số cảnh báo sớm và tín hiệu yếu

Mặc dù các sự kiện thiên nga đen xuất hiện "một cách bất ngờ", nhưng nhiều sự kiện lại có những manh mối tinh tế hoặc tín hiệu yếu trước đó—các mô hình, bất thường về dữ liệu hoặc lời đồn thổi trong cộng đồng.

• Trong tài chính, các chỉ số như chỉ số biến động (VIX), mức tăng đột biến bất thường trong hợp đồng hoán đổi rủi ro tín dụng hoặc đường cong lợi suất phẳng có thể báo hiệu điều gì đó bất ổn.

• Trong công nghệ, sự tăng trưởng theo cấp số nhân trong các lĩnh vực không được quản lý (ví dụ: tiền điện tử vào năm 2021) có thể dẫn đến sự đảo ngược nhanh chóng hoặc cú sốc về quy định.

Việc cập nhật thông tin thông qua sự kết hợp giữa tin tức truyền thống, nghiên cứu học thuật và các chuyên gia độc lập có thể giúp nắm bắt những tín hiệu sớm này, ngay cả khi kết quả chính xác vẫn chưa được biết.

4. Kiểm tra ứng suất và lập kế hoạch tình huống

Kiểm tra căng thẳng là phương pháp chủ động được các ngân hàng trung ương, tập đoàn và nhà đầu tư sử dụng để mô phỏng cách danh mục đầu tư hoặc hệ thống phản ứng trong điều kiện khắc nghiệt.

• Đối với doanh nghiệp: lập kế hoạch tình huống cho các sự kiện như vi phạm an ninh mạng nghiêm trọng, chuỗi cung ứng toàn cầu sụp đổ hoặc giá hàng hóa tăng đột biến.

• Đối với nhà đầu tư: thử nghiệm danh mục đầu tư theo các kịch bản sụp đổ trong lịch sử, chẳng hạn như cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 hoặc cú sốc thị trường do COVID-19.

• Đối với cá nhân: hãy cân nhắc việc mất việc, lạm phát hoặc chuyển đi nơi khác đột ngột có thể ảnh hưởng đến tài chính và lối sống của bạn như thế nào.

Quá trình diễn tập tinh thần này sẽ giúp bạn phát hiện ra điểm yếu và phản ứng một cách bình tĩnh và quyết đoán hơn khi tình hình trở nên hỗn loạn.

5. Chấp nhận tính chống mong manh

Được Nassim Nicholas Taleb đưa ra—người khởi xướng lý thuyết thiên nga đen—tính chống mong manh đề cập đến các hệ thống hưởng lợi từ sự biến động và các cú sốc. Trong khi các hệ thống mong manh bị phá vỡ dưới áp lực và các hệ thống mạnh mẽ tồn tại, các hệ thống chống mong manh cải thiện dưới áp lực.

• Trong đầu tư, điều này có thể liên quan đến các chiến lược tận dụng sự biến động, chẳng hạn như giao dịch quyền chọn hoặc chênh lệch giá biến động.

• Trong kinh doanh, việc tiến hành các thử nghiệm quy mô nhỏ hoặc các dự án thí điểm có thể mang lại những lợi ích bất ngờ trong môi trường đầy biến động.

Thiết kế để chống lại sự mong manh có nghĩa là ưu tiên việc học tập, tính linh hoạt và khả năng thích ứng hơn là tối ưu hóa và hiệu quả.

6. Giả định và thành kiến của câu hỏi

Một trong những lý do chính khiến các sự kiện thiên nga đen khiến mọi người bất ngờ là do thành kiến nhận thức. Những cạm bẫy phổ biến bao gồm:

• Khuynh hướng bình thường: giả định rằng mọi thứ sẽ tiếp tục như trước đây.

• Thiên kiến xác nhận: lọc bỏ những thông tin không phù hợp với thế giới quan hiện tại của bạn.

• Thiên kiến nhìn lại sự việc: cho rằng sau khi sự việc đã xảy ra, bạn "đã biết từ lâu".

Để chống lại những điều này, hãy nuôi dưỡng sự khiêm tốn về mặt trí tuệ và thường xuyên đặt câu hỏi về những câu chuyện đang thịnh hành. Khuyến khích tranh luận, tìm kiếm quan điểm trái ngược và tránh môi trường "tư duy nhóm".

7. Thực hiện quản trị mạnh mẽ và ra quyết định phi tập trung

Trong các tổ chức lớn, bộ máy quan liêu hoặc chính phủ, việc ra quyết định theo thứ bậc có thể làm chậm thời gian phản ứng và khuếch đại thất bại trong khủng hoảng. Thay vào đó, các mô hình phi tập trung trao quyền cho các nhóm hoặc đơn vị địa phương để đưa ra quyết định thường phản ứng hiệu quả hơn.

• Trong thời kỳ COVID-19, một số hệ thống chăm sóc sức khỏe phi tập trung đã thích ứng nhanh hơn với các đợt bùng phát dịch bệnh theo khu vực so với các hệ thống chăm sóc sức khỏe tập trung.

• Các doanh nghiệp linh hoạt cho phép người quản lý hành động độc lập sẽ vượt qua sự cố chuỗi cung ứng hiệu quả hơn.

Trao quyền ra quyết định ở các cấp thấp hơn và tạo ra các mạng lưới thay vì mô hình kim tự tháp giúp hạn chế thiệt hại và khuyến khích đổi mới nhanh hơn khi đối mặt với những điều bất ngờ.

8. Hãy luôn được bảo hiểm—Theo nghĩa đen và nghĩa bóng

Cho dù thông qua các sản phẩm bảo hiểm thực tế hay các chiến lược giảm thiểu rủi ro rộng hơn, việc bảo vệ trước các sự kiện bất ngờ đều rất quan trọng.

• Mua bảo hiểm sức khỏe, nhân thọ, tàn tật và gián đoạn kinh doanh khi cần thiết.

• Trong tài chính, hãy cân nhắc các chiến lược phòng ngừa rủi ro như quyền chọn bán hoặc ETF đảo ngược.

Những lưới an toàn này có thể hấp thụ một số tác động tức thời và có thêm thời gian để thích ứng.

Phần kết luận

Tóm lại, các sự kiện thiên nga đen nhắc nhở chúng ta về những hạn chế của kiến thức và tầm quan trọng của sự khiêm tốn trong việc lập kế hoạch và dự báo. Bằng cách hiểu bản chất của những sự kiện hiếm hoi nhưng có tác động này, chúng ta có thể chuẩn bị tốt hơn cho những điều không chắc chắn trong tương lai.

Việc nhấn mạnh khả năng phục hồi, khả năng thích ứng và nhận thức về thành kiến nhận thức có thể giúp các cá nhân và tổ chức điều hướng trong bối cảnh khó lường do các sự kiện thiên nga đen gây ra.

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Tài liệu này chỉ dành cho mục đích thông tin chung và không nhằm mục đích (và không nên được coi là) lời khuyên về tài chính, đầu tư hoặc các lời khuyên khác mà chúng ta nên tin cậy. Không có ý kiến nào trong tài liệu này cấu thành khuyến nghị của EBC hoặc tác giả rằng bất kỳ khoản đầu tư, chứng khoán, giao dịch hoặc chiến lược đầu tư cụ thể nào là phù hợp với bất kỳ người cụ thể nào.